سکان نیوز/ آنچه در نظام آموزشی قرن حاضر نقش اساسی و مهم ایفا می کند، توجه به پژوهش است. و می توان آن را از پایه های اساسی و عمده در توسعه جوامع دانست.
پژوهش و تحقیق در نظام آموزش عالی ایران در راه رسیدن به اهداف خود با آسیب هایی روبه روست ،آسیبهایی که مربوط به فرهنگ ، مدیریت، ساختار، قوانین و برنامه ریزی پژوهشی در ایران است.
به منظور آشنایی با چالش های پژوهش در دانشگاه ها به گفت و گو با یعقوب فتح الهی معاون پژوهش و آموزش دانشگاه تربیت مدرس نشسته ایم که در ادامه آن را می خوانید.
از مهم ترین مطالبی که در این گفت و گو می بینید
توان اقتصادی مؤسسات پژوهشی به خاطر تغییرات نرخ ارز بسیار ضعیف شده است
تأمین منابع به روز از طریق پایگاه‌های اطلاعات دنیا یکی از چالش های پژوهش است
۴۳ هزار سند علمی به نام جمهوری اسلامی در سطح بین المللی منتشر شده است. پیش بینی می‌کنیم تا آخر سال ۲۰۲۰ اسناد علمی ایران از ۶۵ هزار سند نیز عبور کند
ظرفیت‌های داخل کشور برای تجهیزات پژوهشی و تامین مواد مورد نیاز پژوهش وجود دارد اما کفاف انجام پژوهش و تحقیق علمی را نمی‌دهد
حضور در فضای بین المللی علمی حق ما است
وجود بی انگیزگی پژوهشی باید با انجام پژوهش مطرح شود
ظرفیت‌های داخل کشور برای تجهیزات پژوهشی و تامین مواد مورد نیاز پژوهش وجود دارد اما کفاف انجام پژوهش و تحقیق علمی را نمی‌دهد
از چالش های موجود در حوزه پژوهش دانشگاه ها برایمان بگویید؟
فتح الهی:چالش‌های پژوهش در دانشگاه‌ها موضوع بسیار مهمی است. ما باید درکی از موقعیت داشته باشیم این که در چه شرایط و موقعیتی قرار داریم. ما الان با تحریم بسیار بسیار فراگیر و سنگین از سوی نظام سلطه ، شیوع گسترده ویروس کرونا و ابتلا به بیماری کووید ۱۹ و با شرایط اقتصادی خاصی در ایران مواجه هستیم و می‌بینیم چه اتفاقاتی برای برابری ریال و ارز افتاده است. توان اقتصادی مؤسسات پژوهشی به خاطر تغییرات نرخ ارز بسیار ضعیف شده است. ما با شرایطی مواجه هستیم که حقوق کارکنان و مؤسسات را بالا بردیم. در عین حالی که هنوز بودجه دانشگاه‌ها را اضافه نکردیم. ما با شرایط خاصی در منطقه خودمان مواجه هستیم. منطقه‌ای که ناآرامی‌هایی در آن وجود دارد و این ناآرامی‌ها روابط بین دولت‌ها در بین منطقه را با همدیگر و کشورهای منطقه را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. در چنین شرایطی که بخش پژوهش کشور باید نیازهای اساسی خود را تأمین کند و هم چنان زنده و شاداب پیش برود و به وظیفه اصیل و خطیر خود بپردازد کار بسیار سخت و پیچیده‌ای است.پس اولین چالش، چالش وضعیت ما است که ۵ عاملی که به آن اشاره کردم این چنین وضعیتی را به وجود آرودند.
در چنین وضعیتی ما در تأمین منابع به روز چالش داریم؛ یعنی پایگاه‌های اطلاعات علمی دنیا درواقع تحت تأثیر این عوامل برای ارائه خدمات خودشان به دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی علی‌الخصوص ایران و محققان و دانشمندان ایرانی دچار مشکلاتی شده‌اند. پس چالش دوم تأمین منابع به روز از طریق پایگاه‌های اطلاعات دنیا است.
چالش سوم تأمین تجهیزات پیشرفته و به روز برای انجام تحقیقات علمی به روز است که به دو وجه برای ما مشکل است یک وجه تأمین مالی و منابع پایدار و کافی است که الان بسیار مشکل است و نکته دوم خود این تجهیزات و تأمین آنها از طریق شرکت‌های بین المللی است که تحت تأثیر نظام سلطه همکاری خود را با منطقه ما و علی‌الخصوص جمهوری اسلامی دچار خلل کردند.تأمین تجهیزات برای انجام تحقیقات به روز و پیشرفته بسیار مهم است که تحت تأثیر دو عامل تأمین منابع مالی پایدار و کافی برای تأمین آن تجهیزات و دوم انجام امور بازرگانی این خریدها و تجهیزات است.
نکته دیگر تأمین مواد آزمایشگاهی است که در این شرایط تابع آن فاکتوری هستند که تجهیزات تحت تأثیر آن قرار گرفته است. هر چند ظرفیت‌های در داخل کشور برای تأمین تجهیزات پژوهشی و تأمین مواد مورد نیاز پژوهش وجود دارد. ولی کفاف انجام پژوهش و تحقیق علمی را نمی‌دهد.
ظرفیت‌های داخل کشور برای تجهیزات پژوهشی و تامین مواد مورد نیاز پژوهش وجود دارد اما کفاف انجام پژوهش و تحقیق علمی را نمی‌دهد
نکته بعدی شرایط کارکرد آزمایشگاه‌های تحقیقاتی ما و آموزش مستمر دانشگاه‌های ما است که تحت تأثیر این شرایط خاص چه به لحاظ تأمین مالی و چه به لحاظ پروتکل‌های بهداشتیقرار گرفته است. همین پروتکل‌های بهداشتی حضور دانشجویان را در آزمایشگاه‌های علمی تا حدودی محدود کرده است. البته این یک چالش عمومی در دنیا است. وقتی شرایط دانشگاه ها پروتکل محور می‌شود چند محدودیت برای ما ایجاد می‌شود اول محدودیت نیروی انسانی در آزمایشگاه‌ها و دوم علاوه بر هزینه‌های جاری آزمایشگاه، هزینه‌های بهداشتی و هزینه‌های رعایت پروتکل‌ها نیز اضافه می‌شود که خودش در مدیریت وقت پژوهش تأثیر می‌گذارد؛ چراکه تعداد نیروی انسانی که در یک آزمایشگاه به کار می‌گیریم محدود می‌شود .بنابراین تعهداتی که به سازمان‌های مختلف داریم به لحاظ وابستگی به زمان کند پیش می‌رود و یا به موقع انجام نمی‌شود.
علی‌رغم تمام این چالش‌هایی که وجود دارد و بخش پژوهشی ایران تا حدودی و تا حدودی عمومی دنیا با آن مواجه است به نظر می‌آید که اتفاقات خاصی در سطح دانشگاهی در دنیا رخ داده است. فقط در ایران نیست. ایران هم در کارکرد دانشگاهی خود تا حدودی تحت تأثیر شرایط قرار می‌گیرد، اما همت بالای دانشمندان و جوانان ایران متعهد و باورمند دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی و نیروهای خلاق و جوان ما با تلاش و کوشش خود و خلاقیت‌هایی که ارائه می‌دهند ان‌شاءالله بر این شرایط وافق خواهند آمد و ما هم همچنان درواقع موفق و پیروز از این شرایط عبور خواهیم کرد و با پیشرفت و توفیقات روزانه کارهای دانشگاهی رو به جلو خواهیم برد.
۴۳ هزار سند علمی به نام جمهوری اسلامی در سطح بین المللی منتشر شده است
نظر شما در مورد چاپ مقالات و پژوهش ها در مجلات علمی و پژوهشی بین المللی چیست؟برخی از دانشجویان این مساله را یکی از چالش های پژوهش می دانند؟
فتح الهی:اشاعه دانش در دنیا توسط برگزاری کنفرانس‌های علمی، چاپ مقالات در پایگاه‌های علمی و تحقیقاتی و مجلات علمی و پژوهشی و ثبت اختراعات و اخذ پروانه اختراع وانتشار کتاب در سطح ملی و بین المللی صورت می گیرد و اینها راه‌هایی هستند که ما دانش را منتشر می‌کنیم و اسناد علمی دانشی به دست آمده را ذخیره می‌کنیم.
ذخایر دانش بشر در قالب مجلات علمی پژوهشی، کنفرانس ها و کارگاه ها و در قالب کتاب‌هایی با عنوان کتاب تالیفی، ترجمه‌ای و ترویجی وارد بازار می‌شود و افراد و سازمان ها بر اساس نیاز از این مستندات علمی استفاده می‌کنند
بحث ورود به عرصه بین المللی برای اشاعه دانش و اشاعه مقالات علمی و پژوهشی با کیفیت بالا در مجلات بین المللی علاوه بر این که تحت تأثیر این شرایط خاص که گفتیم قرار گرفته است، شرایط دیگری برای ایران مطرح است که به بحث تحریم و نظام سلطه برمی‌گردد و تأثیری که آنها بر دبیران یا سردبیران مجلات در دنیا می‌گذارند تا حدودی ممانعت از اشاعه اندیشه علمی تولیدشده در جمهوری اسلامی می‌شوند.
با وجود این وضعیتی که امروز در آن به سر می‌بریم تا این تاریخ در سال ۲۰۲۰، ۴۳ هزار سند علمی به نام جمهوری اسلامی در سطح بین المللی منتشر شده است. به رغم تمامی موانعی که با روش‌های مختلف ایجاد می‌کنند چه برای تأمین اقلام پژوهشی که خودش محدودکننده تولید دانش است چه به لحاظ اشاعه آن. پیش بینی می‌کنیم تا آخر سال ۲۰۲۰ اسناد علمی ایران از ۶۵ هزار سند نیز عبور کند. اراده دانشمندان ایران بر این است که در فضای بین المللی علمی پرچم جمهوری اسلامی را زنده نگه دارند. بنابراین ما محدودیت‌هایی داریم که بخشی از این محدودیت‌ها، محدودیت‌های سیاسی است که نظام سلطه به وجود می‌آورد و سیاست را در فضای علمی دخیل کرده است. این کارها را می‌کند تا شاید بتواند باعث دلسردی محققان ایران شود. این یک راهبرد کلی است که انتخاب کرده اما تمام دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی مقاوم پیش خواهند رفت.
به رغم تمامی موانعی که با روش‌های مختلف ایجاد شده ۴۳ هزار سند علمی به نام جمهوری اسلامی در سطح بین المللی منتشر شده است. پیش بینی می‌کنیم تا آخر سال ۲۰۲۰ اسناد علمی ایران از ۶۵ هزار سند نیز عبور کند.
*حضور در فضای بین المللی علمی حق ما است
آیا مؤسسات پژوهشی داخلی برای چاپ مقالات و پژوهش ها یک نیاز محسوب می‌شوند؟
فتح الهی:ما مؤسسات پژوهشی با کیفیت خوب در داخل داریم که کار خود را انجام می‌دهند و دستاوردهای علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی را منتشر می‌کنند. این در سر جای خود انجام می‌شود. حضور ما در فضای بین المللی علمی حق ما است. این حق مجموعه دانشمندان یک کشور است که در فضای بین المللی علم برای اشاعه دانش و تبادل دانش خود با دانشمندان جهانی در فضای دانش بین المللی باشند و کسی نمی‌تواند مانع از این شود و یا احیانا این دانشمندان را از فضای بین المللی علم خارج و یا حذف کنند.چرا که باید نتیجه دستاوردهای خود را در اختیار بشریت قرار دهند.اگر آنها ممانعت کنند ما در داخل همه چیز را تقویت می‌کنیم و مجلات با کیفیت به وجود می‌آوریم و این مجلات را در سطح دنیا صادر خواهیم کرد. چراکه بخشی از آنها را وارد مهمل‌های اشاعه دهنده علم در سطح بین المللی کردیم و کار خود را انجام می‌دهند. بحث این است که علاوه بر این که وظیفه‌های خودمان را با انتشار مجلات علمی پژوهشی با کیفیت درواقع باید انجام دهیم و در اختیار دانشمندان و محققان و علوم دنیا قرار دهیم علاوه بر این به موازات آن باید در فضای بین المللی علم با انتشار دستاوردهای علمی در مجلات با کیفیت و با استاندارد دینا هم حضور داشته باشیم و کسی نمی‌تواند مانع این کار شود.
ممانعت در چاپ مقالات در سطح بین المللی منجر به تقویت مجلات داخلی و صدور این مجلات در سطح دنیا می شود
*بخش دانشگاهی، علمی و بخش آموزشی باید عاری از خطای تقلب باشد
تقلب در پژوهش دانشگاهی چالش این حوزه محسوب می شود؟
فتح الهی:شاید برخی از افراد از نوشته‌های دیگران و از دستاوردهای دیگران سوءاستفاده کنند. تقلب در علم وجود داشته است و این یک بحث تاریخی است.در مورد تقلبدر تمام مؤسسات علمی و پایگاه‌های علمی آیین نامه‌های خاص وجود دارد. اگر کسی پی ببرد فردی اشتباه و خطا کرده رسیدگی و با آن برخورد می‌شود اما این یک چالش در حوزه پژوهش نیست. در هر جا در فضای علمی تقلب وجود دارد، انسان خطا می کند. ما باید کاری کنیم که این خطاها در بخش آموزش و پژوهش در بخش صنعت، جامعه و خدمات توزیع کالا، به حداقل ممکن برسد و اصلاً وجود نداشته باشد. بر این اساس فقط به بحث علم مربوط نمی‌شود. این خطاها و تقلب‌ها در بحث اقتصاد هم وجود دارد.
کشور برای خطا در بحث‌های مختلف آیین نامه دارد و نظام حقوقی برای رسیدگی به آنها قاضی‌های متخصص دارد و اگر به چنین خلائی پی برده شود طبق آن برخورد می‌شود. این یک چالش اختصاصی بخش پژوهش نیست. هر چند اعتقاد داریم بخش دانشگاهی، علمی و بخش آموزشی باید عاری از این خطاها باشد. اما می بینیم در مدارک دانشگاهی و مدارس تقلب وجود دارد. بنابراین این موضوع تارخی است و در سطح بین المللی نیز وجود دارد .مثلاً یک مجموعه به نام یک دانشگاه فلان مدرک تحصیلی را تقلبی صادر کرده است در دنیا نیز وجود دارد. هر جا یک ارزش وجود دارد افرادی که نمی‌توانند آن ارزش را به نحو درست به دست بیاورند معمولا می‌خواهند از طریق خطا به دست بیاورند.
*وجود بی انگیزگی پژوهشی باید با انجام پژوهش مطرح شود
بی‌انگیزگی در انجام پژوهش یکی از چالش‌های پژوهش محسوب می‌شود؟
فتح الهی: اگربی‌انگیزگی در جامعه ما وجود داشته باشد باید به صورت سیستماتیک مطالعه ، بررسی و مورد نظرسنجی قرار گیرد و استخراج کنیم و در مورد آن صحبت کنیم. به صورت یک استنباط شخصی شاید یک نگرش و قرائت شخصی از سطح جامعه باشد.
بی‌انگیزگی می‌تواند در بخش‌های مختلف مورد بررسی و مطالعه و پیمایش اجتماعی قرار گیرد. در داخل دانشگاه هنوز این بی انگیزگی پژوهشی به روش علمی مورد بررسی قرار نگرفته است. اگر دیگران مطالعه کردند باید به روش علمی ارائه کنند. دامن زدن به این بحث‌ها بدون بررسی دقیق کار صحیحی نیست. ما الان فضا را در داخل دانشگاه‌ها با رعایت پروتکل‌ها و بر اساس نظر ستاد ملی مقابله با کرونا باز کردیم و دانشجویان در حال انجام فعالیت علمی هستند. اگر انگیزه و انرژی در کار وجود ندارد این ۴۳ هزار سند علمی که در سال ۲۰۲۰ توسط دانشگاه‌های ایرانی در سطح بین المللی ارائه شده است از کجا آمده است؟ شرایطی برای کل دنیا با توجه به شیوع کرونا به وجود آمده و مربوط به ایران نیست. ما هم در حال فعالیت و در حال مقابله با آن هستیم و به آن فائق خواهیم آمد و در سطح دنیا حل خواهد شد. ما باید انرژی و انگیزه جوانانمان را در بخش‌های مختلف تولید ،توزیع کالا و بخش‌های اجتماعی زنده نگه داریم و تقویت کنیم و در عین حال مثبت‌اندیش باشیم و باید به زوایای خاصی از جامعه توجه داشته باشیم که خدایی ناکرده یاس و نامیدی در بخش هایی از جامعه به وجود نیاید.اما همواره باید با مثبت اندیشی و توسعه اندیشه های مثبت و تقویت انگیزه های بخش های اجتماعی کشور را در راستای توسعه و انجام کار های مختلف در بخش های مختلف زنده نگه داریم.
