علی اصغر یوسف نژاد، نماینده ساری و معاون وزیر پیشین اقتصاد با تاکید بر اینکه با انتقال پایتخت بسیاری از مشکلات تهران باقی خواهند ماند، گفت: اگر به مطالعات قبلی درباره انتقال پایتخت بی‌توجه باشیم و نقاط ضعف و قوت را بررسی نکنیم، ممکن است با وجود صرف هزینه های کلان، حتی مشکلات جدیدتری در نقطه دیگری از کشور به وجود آید.
وی یادآورشد: طرح امکان انتقال ۱۶۰ سازمان و موسسه دولتی بزرگ به خارج از تهران نیز در دولت‌های قبلی مطرح و صنایع و سازمانهایی مانند فولاد، سازمان چای، دخانیات، کشتیرانی، نیروی دریایی نام برده شده بود. حتی گفته شده بود وزارت گردشگری و میراث فرهنگی نیز به شیراز منتقل شود. اکنون باید به این دو سوال اساسی پاسخ داد؛ اینکه بودجه آن چگونه انجام خواهد شد و دیگر اینکه چگونه مکان یابی صورت خواهد گرفت و این صنایع به کدام منطقه منتقل خواهند شد!؟
علی اصغر یوسف نژاد، نایب رئیس پیشین فراکسیون مدیریت شهری مجلس، در گفت وگو با جماران، ضمن اشاره به طرح مجدد موضوع انتقال پایتخت از سوی دولت، با تاکید بر اینکه اولین ضرورت درباره انتقال پایتخت مسئله توافق حاکمیتی قوای سه گانه است و این موضوع مسئله‌ای فراقوه‌ای است، خاطرنشان کرد: باید پرسید آیا بررسی‌های مهم و ضروری، وجود اراده ملی در کنار قوانین بالادستی حمایتی از انتقال پایتخت، بودجه کافی، مکان یابی درست و مطالعات مناسب درباره انتقال پایتخت فراهم شده است یا خیر!؟ در عین حال بررسی تجربیات و نقاط ضعف و قوت دیگر کشورها و همچنین مطالعات تطبیقی در این باره بسیار ضروری است، ضمن اینکه دلایل اصلی تصمیم برای انتقال پایتخت باید احصاء، طبقه‌بندی و اولویت بندی شوند و با به بحث گذاشتن آنها، این ایده ارزیابی شود که آیا راه دیگری جز انتقال پایتخت هم می‌توان پیدا کرد یا خیر! آیا می‌توان به ساماندهی این مسائل پرداخت و یا اگر نمی توانیم مشکلات فعلی تهران را برطرف کنیم حداقل آنها را در همین سطح فعلی نگه داریم و مانع تشدیدش شویم.
باید ابتدا دلیلمان را برای تغییر پایتخت روشن کنیم
تجربه دیگر کشورها در این باره چه می گوید؟
وی با تاکید بر اینکه باید ابتدا روشن کنیم دلیل تغییر پایتخت چیست، ادامه داد: آیا مسئله ما تمرکز زدایی و توزیع عادلانه منابع است و می‌خواهیم قدرت و منابع را از مناطق پرتراکم یا توسعه یافته به مناطق کمتر توسعه یافته منتقل کنیم!؟ همان تجربه ای که نیجریه در ۱۹۹۱ و برزیل در ۱۹۶۰ و تانزانیا در ۱۹۷۰ داشتند. ممکن است موقعیت جغرافیایی بهتر و دسترسی ملی به پایتخت جدید مد نظر باشد تا موقعیت جغرافیایی مرکزی‌تر یا استراتژیک‌تری پیدا کنیم؛ مانند آنچه که پاکستان در ۱۹۶۳ و قزاقستان در ۱۹۷۷ انجام داد که در این چارچوب، برای کاهش آسیب پذیری از موقعیت جغرافیایی، پایتختشان را تغییر دادند. مسئله دیگر این است که ممکن است در کنار تمرکز زدایی و توزیع عادلانه منابع و موقعیت جغرافیایی بهتر، ایجاد دسترسی ملی به پایتخت و امنیت و ثبات سیاسی آن مد نظر باشد؛ همان طور که بعضی از کشورها برای افزایش امنیت ملی در خصوص تهدیدات داخلی یا خارجی موقعیت پایتخت را تغییر دادند؛ مانند آنچه میانمار یا قزاقستان دنبال کردند.
دلیل تغییر جایگاه پایتخت برای ما کدام یک از این موارد هشتگانه است؟
شهردار پیشین ساری، کاهش تراکم جمعیت یا مشکلات شهری و زیربنایی را از دیگر دلایل تغییر پایتخت برشمرد که کشورهایی مانند نیجریه و برزیل را بع تغییر پایتخت واداشته است و اظهار داشت: بعضی کشورها مانند اندونزی با هدف توسعه مناطق جدید و افزایش نفوذ سیاسی برای توسعه مناطق شرقی خود، طرح تغییر پایتخت را انجام دادند و تا حدودی هم موفق بودند. دلایل فرهنگی تاریخی نیز ممکن است باعث انتقال پایتخت شوند؛ در واقع انتخاب پایتخت که نماد اتحاد ملی است یا ریشه در تاریخ یک کشور دارد، ممکن است تغییر کند. مانند کاری که آلمان ۱۹۹۹ و ترکیه ۱۹۲۳ انجام دادند. تغییر پایتخت می‌تواند با هدف کاهش خطرات طبیعی نیز باشد؛ همانطور که قزاقستان این سیاست را اجرا کرد. دسترسی به زیرساختهای مدرن‌تر نیز می‌تواند در این راستا به عنوان هدف عنوان شود؛ موضوعی که استرالیا برای تغییر پایتختش مدنظر داشت، بنابراین باید ببینیم دلیل تغییر جایگاه پایتخت برای ما کدام یک از این موارد هشتگانه است.
چالشهای جدی پایتختی تهران
نایب رئیس پیشین فراکسیون مدیریت شهری در مجلس شورای اسلامی با یادآوری اینکه بعضی از کشورها مانند اندونزی، مشکلات زیست محیطی، تراکم جمعیت و ترافیک یا توسعه مناطق شهری را عاملی برای اجرای برنامه انتقال پایتخت عنوان کرده اند، به تلاش‌های ایران، مصر، اندونزی، کره جنوبی و حتی عربستان برای انتخاب پایتخت جدید اشاره کرد و گفت: در آنچه که در دهه های گذشته درخصوص بیان ضرورت انتقال پایتخت از آن سخن می گویند، چالشهایی برای موقعیت تهران برشمرد می شود و به موضوعاتی مانند نگرانی از زلزله احتمالی به دلیل قرار گرفتن تهران در مسیر زلزله و یا تراکم جمعیت و آلودگی هوا و مشکلات زیرساختی و مسائل ترافیکی و زیست محیطی و همچنین مسئله تمرکز زدایی سیاسی و اقتصادی می پردازند. با این حال برای انتقال پایتخت باید الزاماتی هم مورد توجه قرار گیرد؛ اولین موضوع مورد نیاز برای تغییر پایتخت بررسی‌های کارشناسی و مطالعات جامع مانند مطالعات امکان سنجی، تحلیل جمعیت شناسی و اقتصادی و ارزیابی زیست محیطی است.
ارزیابی کارشناسی و مطالعات جامع حتما باید مبنا باشند
یوسف نژاد توضیح داد: باید بدانیم موقعیت جغرافیایی یا زیرساختهای موجود و ظرفیت توسعه در شرایط محیطی منطقه جدید چیست. باید بدانیم تاثیر تغییر پایتخت و جمعیت و مهاجرت و پراکندگی جمعیت در تهران و آن نقطه جدید چه خواهد بود. باید بدانیم که هزینه‌ها و منابع مالی لازم و پیامدهای اقتصادی این جابجایی بر مناطق مختلف چگونه خواهد بود و تاثیرات زیست محیطی ناشی از توسعه شهری در مناطق جدید با خوبی بررسی شود. بنابراین ارزیابی کارشناسی و مطالعات جامع حتماً باید مبنا باشند.
مطالعات و مقدمات انتقال پایتخت به بیش از ۲۰ سال زمان نیاز دارد
این عضو پیشین هیئت مدیره مترو تهران ضمن تاکید بر ضرورت برنامه‌ریزی شفاف و دقیق برای طراحی شهری و زیرساخت‌ها و ایجاد زیرساختهای حیاتی با در نظر داشتن زمان بندی پروژه و نقشه جامع شهری که شامل مناطق مسکونی، تجاری، دولتی و فضای سبز و یا زیرساخت‌هایی مانند حمل و نقل عمومی، راه‌ها، آب و فاضلاب، انرژی و مخابرات که پیش از انتقال باید تکمیل شوند، یادآورشد: باید روشن شود که زمانبندی پروژه و مراحل انتقال درباره زیرساخت‌ها و نهادهای دولتی چگونه باید صورت گیرد؛ ضمن اینکه با توجه به شرایط موجود، انجام مطالعات و فراهم آوردن مقدمات انتقال پایتخت به حداقل بیش از ۲۰ سال زمان نیاز دارد.
تامین مالی انتقال پایتخت و چند ابهام جدی
یوسف نژاد با تاکید بر ضرورت توجه به تامین منابع مالی کافی برای اجرای این طرح، و همچنین بودجه گذاری دقیق، جذب سرمایه‌گذاری و مدیریت هزینه‌های آن، گفت: به نظر می رسد نیاز به تامین مالی برای ساخت زیرساخت‌ها و ساختمان‌های اداری و مسکونی اصلی‌ترین مسئله باشد. جذب سرمایه‌گذاری، همیشه از داخل هم نیست و بسیاری از کشورها از سرمایه‌گذاری خارجی برای این موضوع استفاده کرده‌اند. باید دید آیا برای ایران امکان استفاده از سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی برای کاهش بار مالی این طرح برای دولت وجود دارد یا خیر و در کنار آن، مدیریت هزینه‌های اضافی و نظارت دقیق بر پروژه چگونه صورت خواهد گرفت!؟
اگر برای انتقال پایتخت اجماع سیاسی نباشد، محقق نخواهد شد
باید نگرانی های همه ذی نفعان دیده شود
وی توجه به مشارکت سیاسی و حمایت‌های عمومی را بسیار ضروری برشمرد و اضافه کرد: زمانی که درباره انتقال پایتخت و یا حتی ساماندهی و تمرکز زدایی از تهران اجماع سیاسی نباشد، چنین امری محقق نخواهد شد. این مسئله باید با اطلاع رسانی به مردم و کسب حمایت‌های اجتماعی صورت گیرد. باید حمایت‌های عمومی برای اجرای پروژه جلب شود تا زمانی که مشکلات فرهنگی و اجتماعی، مخالفت‌های احتمالی و یا حتی نگرانی‌هایی که ممکن است از سوی مردم و یا گروه‌های ذینفع، دیده نشوند این طرح محقق نمی‌شود.
انبوه اما و اگرهای پیش رو برای مکان یابی پایتخت جدید
عضو پیشین هیات مدیره مترو تهران ضمن اشاره به ضرورت توجه به مکان یابی مناسب برای انتخاب پایتخت جدید با در نظر داشتن موضوعاتی مانند مرکزیت جغرافیایی، امنیت جغرافیایی و اقلیم مناسب برای زندگی و فعالیتهای اداری، دسترسی به تمام نقاط کشور و دوری از خطرات طبیعی، گفت: الزام بعدی، زیرساختهای ارتباطی و حمل و نقل است. مگر می‌شود بدون دسترسی داخلی و خارجی و توسعه شبکه‌های دیجیتالی درباره انتقال پایتخت فکر کرد!؟ همچنین شبکه‌های حمل و نقل جاده‌ای مانند ریلی، هوایی برای تسهیل ارتباطات داخلی و بین المللی مورد نیاز و ضروری است. نمی‌توان بدون آنها اصلا انتقال پایتخت را متصور بود.
یوسف نژاد توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه جدید، ایجاد فرصت‌های شغلی برای جمعیت جدید و بومی منطقه، ایجاد زیرساختهای مناسب مانند مدارس، خدمات بهداشتی، احداث مسکن مناسب، را از جمله ضرورت‌های اولویت دار در انتقال پایتخت عنوان کرد و ادامه داد: چگونگی مدیریت تغییر و انتقال نهادهای حکومتی، حمایت کارکنان دولتی و آماده سازی جامعه محلی در این راستا باید مورد ارزیابی قرار گیرند. نمی‌توانیم بدون انتقال دفاتر دولتی، وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها که باید به تدریج هم انجام شوند درباره انتقال پایتخت صحبت کنیم. کمک هزینه جابجایی و اسکان به کارکنان دولتی که به پایتخت جدید منتقل می‌شوند نیز باید مورد توجه قرار گیرد. همکاری با جامعه بومی منطقه برای پذیرش تغییرات و جلوگیری از تعارضات فرهنگی و مشکلات اجتماعی که ممکن است به وجود آید نیز باید لحاظ شود.
امنیت داخلی و خارجی و سایبری پایتخت جدید مورد توجه قرار گیرد
عضو پیشین کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس تاکید کرد: با در نظر داشتن موضوعات مرتبط با امنیت داخلی و خارجی و امنیت سایبری، باید توجه داشت که پایتخت از نظر امنیتی و نظامی باید در موقعیت امن قرار داشته باشد. تضمین امنیت زیرساختهای دیجیتالی و فناوری در پایتخت جدید نیز باید مد نظر قرار گیرد.
از تجربیات 50 کشوری که انتقال پایتخت داشتند درس بگیریم
به گفته یوسف نژاد؛ پایداری زیست محیطی از جمله شهرسازی پایدار، حفاظت از محیط زیست، استفاده از فناوری‌های سبز و انرژی‌های تجدید پذیر در طراحی و ساخت پایتخت و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و اکوسیستم بومی منطقه مسئله‌ای است که باید در اولویت قرار گیرد. علاوه بر آن باید به تجربه و نمونه‌های موفق برای الهام گیری نیز نگاهی داشت. حدود ۵۰ کشور تاکنون تجربه انتقال پایتخت را داشته‌اند، بنابراین باید مطالعاتی درباره کشورهای موفق مانند برزیل، قزاقستان و نیجریه در این رابطه داشت و از اشتباهات آنان آن درس گرفت.
با انتقال پایتخت بسیاری از مشکلات تهران باقی خواهند ماند
عضو پیشین هیات مدیره شرکت اتوبوس رانی تهران ضمن تشریح بحث‌هایی که در سالهای گذشته در خصوص انتقال پایتخت در دولت‌های مختلف مطرح شده، موضوع انتقال پایتخت را پیچیده، طولانی و تکرار شده از سوی همه دولت‌ها توصیف کرد و افزود: باید پرسید آیا دغدغه اصلی تجمع ادارات و نهادهای دولتی در یک مکان است یا جابجایی نظام سیاسی و حکومتی!؟ آیا با انتقال پایتخت مشکلات آن تکثیر نمی‌شود!؟ آیا با انتقال پایتخت مشکلات تهران حل می‌شوند!؟ تهران مشکلاتی مانند کمبود آب، کمبود زمین، فرونشست و گسل‌ها، آلودگی زیستی و ترافیک دارد و حتی درباره بعضی از این مشکلات هم در آستانه بحران‌های جدی قرار داریم. پرسش این است که آیا با انتقال پایتخت این مسائل و مشکلات حل می‌شود!؟ باید گفت به نظر می‌رسد با انتقال پایتخت بسیاری از این مشکلات باقی خواهند ماند. اگر به مطالعات قبلی درباره انتقال پایتخت بی‌توجه باشیم و نقاط ضعف و قوت را بررسی نکنیم، ممکن است با وجود صرف هزینه های کلان، حتی مشکلات جدیدتری در نقطه دیگری از کشور به وجود آید.
