مهدی حاجی‌وند در گفت و گویی با اشاره به این که طرح سهام عدالت از سال 1385 در کشور در حالی آغاز بکار کرد که قرار شد بجای پرداخت سود سالیانه سهام به حساب مشمولان که حدود 50 میلیون نفر هستند، این سود طی 10 سال بابت اقساط سهام آنها به حساب دولت واریز شود، گفت: پس از پایان این مهلت 10 ساله باید شرایطی فراهم می‌شد تا سهامداران عدالت بتوانند اقدام به فروش سهام خود کنند؛ که البته پس از چند سال تاخیر، آزادسازی سهام عدالت بنابر ابلاغیه رهبر انقلاب از اردیبهشت سال گذشته به جریان افتاد.

این کارشناس بازار سرمایه افزود: تا پیش از سال 99، کلیه امور مرتبط با سهام عدالت توسط سازمان خصوصی‌سازی انجام می‌شد که بر اساس تصمیمات اتخاذ شده از سال گذشته، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی عهده‌دار مسایل مرتبط با سهام عدالت در کشور از جمله آزادسازی و توزیع سود سالیانه این سهام شده است.

سردرگمی سهامداران عدالت میان روش مستقیم و غیرمستقیم

حاجی‌وند با اشاره به این که در مراحل مختلف اجرای طرح سهام عدالت و همچنین آزادسازی این سهام سردرگمی‌ها و ناهماهنگی‌هایی وجود داشته است، گفت: به عنوان مثال در ابتدا اعلام شد همه مشمولان برای تعیین روش آزادسازی سهام خود، باید به سامانه سهام عدالت مراجعه کنند و پس از آن اعلام شد صرفا افرادی که قصد انتخاب روش مستقیم را دارند باید به این سامانه مراجعه کنند. ضمن این که در مورد مزایا و شرایط هر یک از این روش‌ها نیز اطلاع‌رسانی مناسبی انجام نشد.

عدم اطلاع مستقیمی‌ها از جزئیات فروش سهام عدالت‌شان

این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به این که تعداد افرادی که روش غیرمستقیم را برای آزادسازی سهام عدالت خود انتخاب کرده‌اند، حدود 30 میلیون نفر می‌باشند، اذعان داشت: افرادی که روش مستقیم را برای فروش سهام عدالت خود انتخاب کرده‌اند، در مقطع آزادسازی باید تعهدنامه‌ای را امضا می‌کردند که بر اساس آن نه نوع سهام، نه زمان و نه قیمت فروش آن مشخص بود و از همه جالب‌تر این که نقدینگی حاصل از فروش سهام آنها نیز به صورت یکجا به حسابشان واریز نمی‌شود.

آزادسازی سهام عدالت تبدیل به تجربه‌ای ناموفق شد

وی در ادامه افزود: عدم مدیریت مناسب بازار سرمایه در تعدیل عرضه و تقاضا نیز موجب شد پس از رشد غیرمنطقی و مدیریت نشده این بازار، افت شدیدی در بازار سهام رخ دهد و این موضوع موجب شد تا سبد سهامداران عدالت نیز آسیب ببیند؛ به طوری که ارزش سهام عدالت مشمولانی که یک میلیون تومان سهم داشتند و در روزهای اوج بازار سهام 40 میلیون تومان ارزش داشت، حالا به کمتر از 20 میلیون تومان کاهش یافته است.

حاجی‌وند گفت: این در حالی است که از اواخر آبان سال گذشته نیز شرایط فروش سهام عدالت برای افرادی که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند، وجود ندارد و مجموعه عوامل موجب شده تا آزادسازی سهام عدالت که اتفاق درست و بجایی بود، به دلیل مدیریت نادرست، به تجربه‌ای ناموفق تبدیل شود.

این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: علاوه بر این برخی کارشناسان معتقدند که یکی از دلایل افت شدید بازار سرمایه در نیمه دوم سال گذشته و پس از روزهای اوج بازار سهام، نحوه نادرست آزادسازی و فروش سهام عدالت بود، که این اتفاق هم فشار روانی مضاعفی را بر بازار سرمایه اعمال کرد تا تجربه آزادسازی این سهام از این نظر نیزناموفق لقب گیرد.

وی در خصوص افرادی که روش غیرمستقیم سهام عدالت را انتخاب کرده‌اند، هم گفت: این دسته از افراد سهامدار شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت هستند و در صورت درج نماد شرکت استانی‌شان، این دسته از مشمولان نیز می‌توانند اقدام به فروش سهام عدالت خود کنند که البته با توجه به شرایط بد بازار سرمایه سهام شرکت‌های استانی سهام عدالت نیز با صف‌های فروش و کاهش قیمت مواجه هستند.

مشمولان در صورت فروش کامل سهام عدالت، هنوز در 13 شرکت سهام دارند

حاجی‌وند با بیان این که درصد متفاوتی از سهام 49 شرکت در سبد سهام عدالت قرار دارد، گفت: از این تعداد 36 شرکت بورسی و فرابوسی هستند و 13 شرکت هنوز در بازار سرمایه پذیرش نشده‌اند. بنابراین، این که گفته می‌شود مشمولانی که روش مستقیم یا غیرمستقیم را برای فروش سهام عدالت خود انتخاب کرده‌اند، این افراد در صورت فروش سهام عدالت، صرفا فروشنده سهام خود در این 36 شرکت بورسی و فرابورسی هستند و کماکان سهامدار 13 شرکت غیربورسی سبد سهام عدالت خواهند بود که متاسفانه از این منظر اطلاع‌رسانی گسترده و درستی در زمینه حق و حقوق سهامداران عدالت صورت نگرفته است.

فرصت‌سوزی در بورسی کردن کل سبد سهام عدالت

وی گفت: از سال 1385 تا کنون این فرصت برای متولیان امر فراهم بوده است تا پرتفوی سهام عدالت را یکدست کرده و همه 49 شرکت حاضر در سبد سهام عدالت را بورسی و فرابورسی کنند، تا از این جهت مشکلات و پیچیدگی‌های کمتری برای فرایند سهام عدالت بوجود آید و شفافیت بیشتری هم در سبد سهام عدالت مشمولان دیده شود، اما متاسفانه این اتفاق تا کنون نیفتاده است و این فرصت ناب هم از دست رفت.

نویسنده کتاب دانشنامه خصوصی‌سازی و سهام عدالت اضافه کرد: البته بنابر اعلام مسئولان، ظاهرا قرار است سهام این 13 شرکت غیربورسی که در سبد سهام عدالت قرار دارند در قالب یک صندوق مادر تجمیع شوند و 50 میلیون سهامدار عدالت نیز سهامدار این صندوق شوند، که هنوز اقدام عملی و علمی مناسبی در این زمینه انجام نشده است.

وی با انتقاد از وضعیت سهام عدالت گفت: متاسفانه این موارد موجب شد تا موضوع سهام عدالت هر روز پیچیده‌تر شده و بر ابهامات آن افزوده شود.

مستقیمی‌های سهام عدالت، نه مالک بودند و نه مدیر

حاجی‌وند اذعان داشت: در زمان آزادسازی گفته شد افرادی که روش مستقیم را برای آزادسازی سهام عدالت خود استفاده کرده‌اند، هم مدیریت و هم مالکیت سهام عدالت خود را بر عهده می‌گیرند؛ این در حالی است که افرادی که روش غیرمستقیم را انتخاب کردند تنها مالکیت سهام خود را در اختیار دارند و مدیریت آن را بر عهده هیات مدیره شرکت‌های استانی سهام عدالت گذاشتند.

وی تصریح کرد: زمانی که می‌گوییم مالکیت و مدیریت سهام عدالت افرادی که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند، در اختیار خودشان است، به این مفهوم است که این دسته از مشمولان باید بتوانند و اختیار داشته باشند و همچنین مطلع باشند که چه سهمی را، در چه روزی و به چه قیمتی فروخته‌اند و بلافاصله این مبلغ به حساب آنها واریز شود، اما در عمل هیچ یک از این اتفاقات نیفتاده و به نوعی می‌توان گفت افرادی که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند نسبت به غیرمستقیمی‌ها زیان بیشتری را در جریان آزادسازی سهام عدالت دیده‌اند.

بی‌مِهری مضاعف به سهام عدالت

این کارشناس بازار سرمایه اضافه کرد: متاسفانه در جریان آزادسازی سهام عدالت از نظارت و پیشنهادات کارشناسان و افراد آگاه در زمینه سهم عدالت هم استفاده نشد که از این نظر نیز بی‌مِهری مضاعفی به سهام عدالت شد و در نتیجه بدون کارشناسی و بررسی مناسب، آزادسازی سهام عدالت با مشکلات فراوان مواجه شد.

وی گفت: علاوه بر این سامانه سهام عدالت به نشانی samanese.ir که در جریان طرح سهام عدالت و مواردی چون ثبت نام و توزیع سود سهام عدالت راستی‌آزمایی مناسبی از مشمولان داشت و اقدام به دریافت شماره شبای مشمولان کرد و از زیرساخت‌های بسیار خوب فنی نیز برخوردار بود، در جریان انتقال وظایف سازمان خصوصی‌سازی به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی نادیده گرفته شد و از ظرفیت‌های آن در راستای آزادسازی سهام عدالت استفاده مناسبی نشد، که از این جنبه نیز شاهد فرصت‌سوزی و جزیره‌ای عمل کردن در سهام عدالت هستیم.

دارندگان سهام عدالت نیاز به احراز هویت جهت دریافت کد سجام نداشتند

حاجی‌وند با اشاره به کتاب “سهام عدالت را چگونه آزاد کنیم” که پیش از آزادسازی سهام عدالت نوشته شده و از سال 98 هنوز در نوبت چاپ قرار دارد، اذعان داشت: قبل از آزادسازی سهام عدالت در آن کتاب پیشنهاد دادم که با استفاده از اطلاعات راستی‌آزمایی شده طی سال‌های گذشته برای مشمولان جهت ثبت‌نام و تخصیص سهام عدالت و همچنین پرداخت سود آن، موضوع احراز هویت مشمولان سهام عدالت برای دریافت کد سجام با استناد به این اطلاعات انجام شود، تا در هزینه‌ها و نیز در زمان صرفه‌جویی شود و مشمولان هم دچار سردرگمی نشوند، اما متاسفانه شاهد این بودیم که داستان احراز هویت دارندگان سهام عدالت دوباره از سر گرفته شد که هم برای آنها هزینه مالی و هم هزینه زمانی داشت؛ و مشمولان را نیز با مشکلات متعددی مواجه کرد.

این کارشناس بازار سرمایه افزود: علاوه بر این یکی از مشکلات برگزاری مجامع شرکت‌‌های استانی سهام عدالت نیز احراز هویت جهت دریافت کد سجام برای دارندگان سهام عدالت است، که با انجام این پیشنهاد، این مشکل نیز رفع می‌شد و تا این حد شاهد حاشیه و مشکل در برگزاری مجامع این شرکت‌ها نیز نبودیم.

بلاتکلیفی شرکت‌های تعاونی سهام عدالت

وی همچنین با بیان این که شرکت‌های سرمایه‌گذاری و تعاونی شهرستانی سهام عدالت همزمان با آغاز طرح توزیع سهام عدالت تاسیس شدند، گفت: با پایان یافتن ثبت نام سهام عدالت، سال‌های است که شرکت‌های تعاونی سهام عدالت در بلاتکلیفی بسر می‌برند. این در شرایطی است که باید از ظرفیت شرکت‌های تعاونی سهام عدالت در راستای فرهنگ‌سازی و شناساندن حقوق مشمولان و سهامداران عدالت استفاده می‌کردیم.

نویسنده کتاب آزادسازی سهام عدالت، موانع و راهکارها با اشاره به این که دو نگاه مقابل هم در زمینه شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت و مجامع آنها وجود دارد، گفت: مخالفان برگزاری مجامع این شرکت‌ها بر این باورند که باید انتخابات در سطح شرکت‌های تعاونی سهام عدالت برگزار شده و پس از آن منتخبین سهامداران عدالت در تعاونی‌ها، اقدام به انتخاب هیات مدیره شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت کنند.

کارنامه گذشته شرکت‌های استانی سهام عدالت منتشر شود

حاجی‌وند تصریح کرد: تا پیش از آزادسازی سهام عدالت، شرکت‌های استانی سهام عدالت وجود داشته‌اند و برخی از آنها نیز نمادشان در بورس درج شده بود؛ که البته باید این نکته نیز مورد توجه قرار گیرد که این شرکت‌ها باید عملکرد سال‌های گذشته خود را برای تنویر افکار عمومی در خصوص عملکردشان منتشر کنند.

بهره‌برداری سیاسی از مجامع شرکت‌های استانی سهام عدالت، ممنوع!

وی ادامه داد: یکی از مشکلات مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت عدم سجامی شدن تمامی مشمولان است که این موضوع موجب می‌شود مجامع این شرکت‌ها به حد نصاب قانونی خود برای تشکیل نرسد. به همین دلیل مخالفان برگزاری این مجامع معتقدند که ابتدا باید تمامی سهامداران عدالت سجامی شوند؛ و هم این که، در این زمینه فرهنگ‌سازی لازم صورت گرفته و زیرساخت‌های لازم نیز برای حضور تمامی سهامداران در مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استان سهام عدالت فراهم شود.

این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به این که برخی ادعا می‌کنند که برخی افراد برای تصاحب صندلی هیات مدیره شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت رایزنی‌ و یارگیری‌های مفصلی انجام داده‌اند و برخی نیز درصدد این هستند تا هیات مدیره مورد نظر خودشان را روی کار بیاورند، گفت: تعداد مشمولان سهام عدالت با تعداد رای‌دهندگان در انتخابات ریاست جمهوری همتراز است، بنابراین باید دقت شود تا خدای ناکرده بهره‌برداری سیاسی از مجامع شرکت‌های استانی سهام عدالت و همچنین اداره و مدیریت این شرکت‌ها نشود؛ چرا که شمار بالای دارندگان سهام عدالت که عضو شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی هستند، قدرت چانه‌زنی را به اعضای هیات مدیره این شرکت‌ها در حوزه‌های مختلف می‌دهند.

حاجی‌وند با بیان این که به گفته متولیان امر ارزش کل پرتفوی سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت حدود 400 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود، اضافه کرد: از نگاه دیگر اعضای هیات مدیره‌ای که برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت انتخاب می‌شوند با عملکرد خود می توانند موجب افزایش دارایی و ارزش سهام دارندگان سهام عدالت شود که از این جنبه نیز باید دقت‌های لازم صورت گرفته و هم این که دارندگان این سهام در انتخاب اعضای هیات مدیره دقت لازم را داشته باشند.

امکان افزودن شدن سهامداران عدالت از 3 طریق

این کارشناس بازار سرمایه در کشور یادآور شد: یکی دیگر از مواردی که در زمینه سهام عدالت باید مورد دقت قرار گیرد، این است که شمار مشمولان و دارندگان سهام عدالت با گذشت زمان در حال بیشتر شدن است؛ چرا که از یک سو برخی از وراث متوفیان سهام عدالت که سهامدار عدالت نیستند، از طریق انحصار وراثت سهام عدالت متوفیان، سهامدار می‌شوند، و از سوی دیگر برخی از افراد با خرید سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استان سهام عدالت به جمعیت سهامداران عدالت در کشور افزوده خواهند شد؛ همچنین اگر قرار باشد سهام عدالت جدیدی میان مشمولان توزیع شود، جمعیت سهامداران عدالت در کشور بیشتر شده که بخشی از آنها سهامداران شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت هستند که این موارد نیز قدرت چانه‌زنی هیات مدیره این شرکت‌ها را در حوزه‌های مختلف از جمله انتخابات شورای شهر و مجلس افزایش می‌دهد و از این جنبه نیز باید با دقت بیشتری اقدام به برگزاری مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت و انتخاب هیات مدیره این شرکت‌ها کنیم.

تعجب بابت عجله زیاد برای برگزاری مجامع سرمایه‌گذاری‌های استانی

حاجی‌وند گفت: با وجود این که زیرساخت‌های برگزاری مجامع شرکت‌های سرمایه گذاری استانی سهام عدالت فراهم نیست و بخش قابل توجهی از دارندگان سهام عدالت سجامی نشده و از حقوق و حقوق خود در این زمینه آگاه نیستند و علاوه بر این، فرهنگ‌سازی مناسبی هم در این زمینه صورت نگرفته است، جای تعجب است که چرا در مقطع کنونی و در چین شرایطی در زمینه برگزاری مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت که به حد نصاب هم نمی‌رسند تا این اندازه عجله می‌کنیم.

وی افزود: در حال حاضر سهام 36 شرکت بورسی و فرابورس از صنایع و گروه‌ها مختلف در سبد سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت وجود دارند که هیات مدیره این شرکت‌ها باید از توان مدیریتی و علمی لازم برای مدیریت این سبد سهام برخوردار باشند؛ و در این زمینه نیز باید متولیان امر دقت ویژه‌ای برای بررسی شرایط و احراز صلاحیت اعضای هیات مدیره این شرکت‌ها داشته باشند.

شکست در انتظار آزادسازی سهام عدالت

این کارشناس بازار سرمایه زمانی که سهام عدالت در کشور ما در حال اجرا بود، مخالفانی هم داشت، اضافه کرد: فصل مشترک سهام عدالت و تجربه جهانی در این زمینه که با نام کوپن سهام اجرایی شد، مشکلات مربوط به مرحله آزادسازی است. بر این اساس باید در این زمینه ظرافت‌های لازم در نظر گرفته شد تا خدای ناکرده تجربه سهام عدالت در کشور ما نیز مانند تجربه جهانی کوپن سهام که در مرحله آزادسازی به شکست منجر شد، غم‌انگیز نباشد.

سهام عدالت باید تدریجی و مرحله‌ای آزاد می‌شد

حاجی‌وند با تایید اصل آزادسازی سهام عدالت، و البته با انتقاد از نحوه آزادسازی این سهام گفت: در کتابی که اشاره کردم و تحت “عنوان سهام عدالت را چگونه آزاد کنیم” پیش از آزادسازی سهام عدالت نگاشته شده و از سال 98 تا کنون در نوبت چاپ قرار دارد، مدلی برای آزادسازی سهام عدالت ارائه دادم.

وی در تشریح این مدل گفت: در وهله نخست باید آزادسازی و فروش سهام عدالت به صورت تدریحی و مرحله به مرحله اتفاق می‌افتاد. به این مفهوم که مشمولان تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی به دلیل مشکلات درآمدی و معیشتی باید در اولویت فروش سهام عدالت قرار می‌گرفتند که با این کار، هم این دسته از مشمولان زودتر به نقدینگی حاصل از فروش سهام خود می‌رسیدند و هم این که با برنامه‌ریزی مناسبی که صورت می‌گرفت، فشار مضاعفی به واسطه آزادسازی سهام عدالت به بازار سرمایه وارد نمی‌شد. ضمن این که پیچیدگی‌ها و حواشی موجود در زمینه آزادسازی سهام عدالت نیز تا این اندازه بروز نمی‌کرد.

پرونده سهام عدالت باید بسته می‌شد

این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: از سوی دیگر در این کتاب پیشنهاد شده که پرتفوی سهام عدالت به صندوقی میرا تبدیل شده که همه دارندگان این سهام عضو آن بوده و به تدریج با فروش سهام مشمولان و سهامداران سهام عدالت، این صندوق کوچک و کوچکتر شده و با پایان یافتن فروش سهام عدالت، عمر این صندوق نیز در یک دوره زمانی دو یا سه ساله پایان یافته و منحل شود.

حاجی‌وند گفت: متاسفانه به دلیل طولانی شدن فرآیند سهام عدالت تا کنون بیش از 3 میلیون نفر از این دارندگان این سهام فوت کرده‌اند که می‌شد با ارائه راهکارهای بهتری، روند توزیع و آزادسازی سهام عدالت را کوتاه کرد تا مشمولان و دارندگان این سهام، از مزایای آن بهتر و زودتر بهره‌مند شوند.

پیشنهاد تبدیل سرمایه‌گذاری‌های استانی سهام عدالت به صندوق‌

وی در پایان پیشنهاد داد: با توجه به مشکلات ناشی از نحوه آزادسازی سهام عدالت و همچنین شماره بالای سهامداران، در حال حاضر راه‌حلی که برای سروسان دادن به وضعیت سهام عدالت به نظر می‌رسد این است که شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت تبدیل به صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت استانی شده و سهامداران با فروش و تسویه سهام خود در این صندوق‌ها، اقدام به آزادسازی سهام عدالت خود کنند و مدیران این صندوق نیز با فروش سهام این صندوق‌ها در شرایطی مناسب در بازار سرمایه، نقدینگی لازم برای تسویه حساب با سهامداران را تامین کرده و در نهایت این صندوق‌ها نیز منحل شوند.

سهام عدالت، سد راه خصوصی‌سازی و اصل 44

حاجی‌وند تاکید کرد: لزومی ندارد که داستان سهام عدالت در کشور ما برای سالیان سال ادامه‌دار باشد؛ چرا که همزمان با ابلاغ اصل 44 قانون اساسی و آغاز بکار طرح توزیع سهام عدالت، قرار شد سهام عدالت به عنوان یکی از راهکارهای خصوصی‌سازی در کشور اجرایی شود و تجربه کوپن سهام در دنیا نیز گویای این مطلب است که این کوپن‌ها در راستای خصوصی‌سازی و کاستن از بار مالکیت و مدیریتی دولت اجرایی شده است.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: جدا دارد که متولیان امر بررسی و تحقیقی در این زمینه انجام دهند که آیا با اجرای سهام عدالت حجم و اندازه و نیز تصدی‌گری دولت افزایش یافته است یا کاهش؟! و این که چقدر در این زمینه از جیب دولت‌ها هزینه شده و دولت بزرگ و بزرگ‌تر شده است؟

پرونده سهام عدالت برای همیشه باید بسته شود

حاجی‌وند با بیان این که در مقطعی از زمان، پرونده سهام عدالت باید برای همیشه بسته شود، تاکید کرد: با حواشی که کلیت سهام عدالت بویژه در زمینه برگزاری مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی و مدیریت این شرکت‌ها دارد، پیشنهاد می‌شود شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت تبدیل به صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت استانی شده و با سازوکار اشاره شده، اقدام به بسته شدن پرونده سهام عدالت در کوتاه‌ترین زمان ممکن در کشور کنیم.

متولیان امر امانتدار سهام عدالت مردم باشند

این کارشناس بازار سرمایه یادآور شد: سهام 50 میلیون نفر مشمول و سهامدار عدالت همانند رای مردم برای انتخاب ریاست جمهور است و همانگونه که رئیس جمهور منتخب باید امانتدار رای مردم باشد، متولیان امر نیز باید سهام عدالت مشمولان را مانند امانت محافظت کنند و به بهترین شیوه ممکن اقدام به آزادسازی آن و همچنین رسیدن منافع حاصل از آن به دست سهامداران عدالت در کوتاه‌ترین زمان کنند.