خاویار نه تنها محصولی لوکس و صادراتمحور، بلکه محور شکلگیری زنجیرهای از فعالیتهای اقتصادی در بخشهای شیلات، فناوری، گردشگری و صنایع غذایی است؛ توسعه این زنجیره، بهویژه در گیلان، میتواند سهم قابل توجهی در تولید ناخالص داخلی استان داشته باشد و فرصتهای شغلی پایدار ایجاد کند.
به گفته محققان هماینک حدود ۹۰ درصد مزارع پرورش ماهیان خاویاری کشور از منابع آب شیرین استفاده میکنند، در حالی که بهرهگیری از آب دریا میتواند ضمن حفظ منابع آب داخلی، کیفیت و بهرهوری تولید را افزایش دهد و حرکت به سمت استفاده از آبهای ساحلی و فناوریهای نوین در تکثیر و پرورش، مسیر اصلی تحقق اقتصاد دریاپایه در شمال کشور است.
از سوی دیگر، موقعیت جغرافیایی گیلان و دسترسی آسان به مسیرهای ترانزیتی و بنادر تجاری همچون انزلی و کاسپین، امکان توسعه صادرات فرآوردههای خاویاری را دوچندان کرده است؛ فعالیت مراکز تحقیقاتی و افزایش سرمایهگذاری بخش خصوصی از دیگر ظرفیتهایی است که میتواند این صنعت را به موتور محرک اقتصاد دریایی استان تبدیل کند؛ توسعه پایدار در این حوزه نیازمند حمایت هدفمند از مزارع پرورش، تسهیل صدور مجوزهای صادراتی، و گسترش بازارهای خارجی است؛ کارشناسان تأکید دارند که استمرار همکاری میان بخشهای پژوهشی، اجرایی و بخش خصوصی، ضامن پایداری و سودآوری صنعت خاویار در مسیر اقتصاد دریاپایه گیلان خواهد بود.
حرکت شیلات گیلان به سوی اقتصاد دریامحور
مدیرکل شیلات گیلان در گفتوگو با خبرنگار ایرنا به سهم بالای تولیدات زمینپایه در بخش شیلات استان اظهارکرد: در مسیر تحقق اقتصاد دریامحور، تمرکز صرف بر خاویار هدف نهایی نیست؛ بلکه افزایش تولید پایدار، امنیت غذایی و رشد اقتصادی از اهداف اصلی برنامههای شیلات گیلان است.
کوروش خلیلی در گفتوگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: حدود ۸۵ درصد تولیدات شیلاتی گیلان زمینپایه و تنها ۱۵ درصد دریاپایه است؛ از مجموع کل تولیدات شیلاتی استان، چهار درصد خاویاری، هشت درصد قزلآلا و ماهیان سردآبی، ۱۳ درصد صید و صیادی و ۷۵ درصد ماهیان گرمآبی را شامل میشود.
اقتصاد دریامحور با نگاه زیستمحیطی و پایدار
مدیرکل شیلات گیلان با بیان اینکه مسیر توسعه شیلات باید مبتنی بر استفاده پایدار از منابع دریا باشد، افزود: هدف اصلی توسعه پرورش آبزیان در دریا برای تولید باکیفیتتر و صادراتمحور است؛ اما این توسعه باید در عین حال به حفظ محیط زیست و تابآوری اکوسیستم دریایی نیز کمک کند.
خلیلی تصریح کرد: برنامه شیلات اجرای مدل آبزیپروری یکپارچه دریایی است؛ به این معنا که در کنار پرورش ماهی از گونههای مکمل نظیر جلبک، صدف و خرچنگ نیز برای جذب ضایعات و حفظ تعادل زیستی استفاده شود.
وی با اشاره به نمونههای موفق این روش در انگلیس، اسکاتلند، ژاپن و نروژ، گفت: در این کشورها مزرعه ماهی در کنار مزارع جلبک و صدف فعالیت دارد؛ این الگو میتواند برای خزر نیز قابل اجرا باشد.
پرورش گونههای اقتصادی خزر و توسعه در قفس
مدیرکل شیلات گیلان افزود: اکنون سه گونه ماهی آزاد، خاویاری و کپور دریایی در مسیر پرورش دریایی قرار گرفتهاند و با استقرار قفسهای شرکت جهاد نصر در دریای خزر و ورود قفسهای دو شرکت دیگر، ظرفیت جدیدی در تولید دریاپایه استان ایجاد میشود.
به گفته وی، سرمایهگذاری در دریا مستلزم منابع مالی کلان است و به همان نسبت بازده اقتصادی بالایی دارد؛ برای مثال، مزرعه ۵۰ تنی نیاز به گردش مالی حدود ۲۰۰ میلیارد ریالی دارد و مزرعه ۵۰۰ تنی به حدود ۲ هزار میلیارد ریال سرمایه نیازمند است.
ظرفیت بالای مزارع خاویاری گیلان
خلیلی با اشاره به فعالیت بیش از ۱۵۰ مزرعه خاویاری فعال در گیلان گفت: این استان بیشترین تعداد مزارع خاویاری کشور را دارد؛ پنج گونه اصلی شامل فیلماهی، اوزونبرون، قرهبرون، شیپ و استرلیاد با آب شور سازگار هستند و در شهرستانهای صومعهسرا، فومن، رشت، شفت، آستانهاشرفیه و سنگر مزارع متعددی به پرورش آنها مشغولاند.
وی افزود: در حال حاضر بیش از سه هزار تن بیوماس(وزن کل ماهیان زنده) ماهی در مزارع خاویاری استان وجود دارد که از مرحله بچهماهی تا مولدهای خاویاری در چرخه تولید هستند؛ سال گذشته از این میزان، بیش از ۵۰ درصد وزنی به فروش گوشت و بیش از سه تن خاویار فرآوری و صادر شد.
خلیلی با تأکید بر اینکه کیفیت خاویار تابع شرایط پرورش است، گفت: مزارعی که از آب دریا در چرخه پرورش استفاده میکنند، بهویژه در گونههای فیلماهی و اوزونبرون، برتری محسوسی در رنگ، دانهبندی و طعم خاویار دارند.
