سازمان بورس در پائیز سال 99 و با عمیق تر شدن رکود و ریزش بازار سرمایه، طی اطلاعیه‌ای، معرفی بازارگردان برای همه نمادهای حاضر در بورس و فرابورس را اجباری دانست و از این طریق به دنبال افزایش معاملات و شکسته شدن رکود موجود در بورس بود.
اما با نامتقارن شدن دامنه نوسان، عملا این بازارگردان‌ها نیز نتوانستند از رکود پیش آمده جلوگیری کنند و این مساله سبب شد تا حدود 3 ماه همه نمادهای بورسی در رکود عمیق و قفل در صف‌های فروش قرار بگیرند.
یکی از اصلی‌ترین وظایف بازارگردانان فارغ از مساله کسب سود از بازار سرمایه، جلوگیری از افتادن سهم‌ها در صف‌های خرید و فروش است. در صورتی که نمادی دچار چنین وضعیتی شود، می‌توان گفت، بازارگردان باید با فروش سهم در صف خرید و خرید سهم در فروش مانع از بالا رفتن و یا پایین آمدن تصنعی قیمت سهام شود.
آیین نامه بازارگردانی چه تغییراتی کرده است؟
اما آیین نامه بازارگردانی که در پائیز سال گذشته اجرایی شد، ایراداتی داشت که توان بازارگردانان برای انجام وظایف خود را محدود کرده و آنها را از ایجاد روندهای تعادلی ناکام گذاشته بود.
به گفته سرپرست اداره نظارت بر بورس‌‌های سازمان بورس، دستورالعمل بازارگردانی پیشین لغو شده و دستورالعمل جدید با توجه به پویایی بازار، تغییرات عمده در ساختار بازار و گسترش فعالیت بازارگردانی به تصویب رسیده است.
تعیین طبقه نقدشوندگی برای همه نمادهای بورسی
اولین تغییر این دستورالعمل به واگذاری اختیار به شرکت بورس و فرابورس جهت اعطای مجوز بازارگردانی در خصوص یک سهم بر می‌شود. در دستورالعمل قبلی این مجوز تنها در دست سازمان بورس بود که مشکلاتی را برای بازارگردانان ایجاد کرده بود. به عبارت دیگر، مجوز بازارگردانی صادره توسط بورس یا فرابورس، محدود و منحصر به اوراق بهادار مندرج در مجوز بوده و انجام بازارگرتدانی هر نمادِ دیگر، منوط به تجدید فرایند دریافت مجوز است. اخذ مجوز فعالیت بازارگردانی همچنان در اختیار سازمان بورس است.
تغییر دوم به مساله تعیین طبقات نقدشوندگی بازارگردانان بر می‌گردد. وظیفه تعیین طبقات نقدشوندگی به بورس تهران و فرابورس واگذار شده است. سهم ها و اوراق بهادار براساس معیارهای موجود نقدشوندگی که توسط سازمان بورس تعیین شده است، در طبقات مختلفی قرار می گیرند. این طبقات باید به عموم اطلاع رسانی شود. بورس هم در مقاطع 6 ماهه اقدام به جایابی اوراق بهادار در طبقات نقدشوندگی خواهد کرد.
تغییر در حجم سفارشات خرید و فروش
دستورالعمل قبلی بازارگردانی، الزام برابر بودن حجم خرید و فروش برای بازارگردانان وجود داشت که در دستورالعمل جدید این الزام برداشته شده و بازارگردان می تواند سفارش‌های خرید و فروش را با رعایت حداقل سفارش انباشته، به گونه‌ای وارد کند که حجم سفارش هر سمت خرید یا فروش کمتر از 50 درصد حجم سفارش وارد شده در سمت دیگر نباشد.
تغییر چهارم به مساله تعیین رتبه برای بازارگردانان باز می گردد. طبق این بند از دستورالعمل جدید، عملکرد بازارگردان توسط بورس و فرابورس به طور پیوسته ارزیابی می شوند و از این پس، سقف دریافت کارمزد موضوع قرارداد بازارگردان ها به رتبه بندی آنها مرتبط خواهد شد.
نظارت بر بازارگردانی جدی تر می شود
در دستورالعمل جدید، به منظور بهبود کیفیت عملکرد بازارگردان ها، بورس ها باید نظارت لحظه ای بر حسن انجام وظایف بازارگردانی داشته باشند و موارد تخطی را روزانه به بازارگردان اعلام کنند. بورس ها باید به صورت هفتگی نیز اقدام به ارسال عملکرد بازارگردان ها به بازارگردان، تامین کننده منابع و انتشار آن در پایگاه اطلاع رسانی کنند.
تعدیل تعهدات بازارگردان ها در مورد حداقل معاملات روزانه با افزایش سرمایه در یک نماد، تغییر بعدی دستورالعمل بوده و بر این اساس، بورس ملزم خواهد بود متغیر حداقل معاملات روزانه که در زمان اعطای مجوز اولیه تعیین کرده را متناسب با افزایش سرمایه، تعدیل و ضمن ابلاغ به بازارگردان در پایگاه اطلاع رسانی منتشر کند.
فعالیت بازارگردان‌ها متعطف می شود؟
در این دستورالعمل در راستای انعطاف عمل بازارگردان ها در تامین منابع این امکان فراهم شده که بازارگردان، دارایی و منابع مالی مورد نیاز برای فعالیت بازارگردانی را از طریق اشخاص حقیقی و حقوقی (تأمین کننده دارایی) مطابق قرارداد منعقد شده میان طرفین تامین کنند.
معافیت کارمزد نقل و انتقال اوراق بهادار موضوع بازارگردانی در ابتدا و انتهای قرارداد در راستای کمک به بازارگردان ها و تامین کنندگان در دستورالعمل لحاظ شده و دارایی‌هایی که به کد بازارگردان از طریق تامین کنندگان منابع یا برعکس، منتقل می شود از معافیت کارمزدی برخوردار خواهد بود.
تقاضای درخواست حراج سهم از سوی بازارگردان
تامین منابع در دسترس بازارگردانان هم در حالی یکی از مشکلات بازارگردانان بوده که این امکان فراهم شد، در صورت موافقت بورس و فرابورس، حداکثر تا ۱۰ روزکاری به بازارگردان‌ها فرصت داده شود تا تعهدات را حداکثر ۵۰ درصد کاهش دهند و بتوانند طی فرصت اعطا شده، شرایط غیرعادی را برطرف کنند. در غیر این صورت عملیات بازارگردانی با موافقت بورس خاتمه خواهد یافت. اگر بازارگردان دیگری برای آن نماد وجود نداشته باشد، ناشر موظف است بازارگردان جایگزین را طی ده روز معرفی کند.
تقاضای برگزاری حراج از سوی بازارگردان، دیگر تغییر در دستورالعمل بوده و بازارگردان می‌‌تواند تقاضای برگزاری حراج در دامنه نوسان 4 برابر دامنه نوسان نسبت به حالت عادی را داشته باشد. این موضوع در زمانی است که طی ۵ روز متوالی نماد با صف خرید یا فروش مواجه شود که بورس در این راستا ضوابطی را به تایید هیأت مدیره خواهد رساند.
همه این تغییرات می تواند در صورتی برای بورس مفید باشد که دخالت های بیرونی در بازار سرمایه به حداقل ممکن برسد و بورس به اهالی آن سپرده شود. در این صورت هم سهامداران خرد و هم شرکت های بورس و هم شرکت‌های حقوقی فعال در بازار سرمایه می‌توانند از آن منتفع شوند.
