مناطق آزاد به‌عنوان موتورهای محرک اقتصادی و دروازه‌های تجاری کشورها، نقش بسیار مهمی در جذب سرمایه‌گذاری، توسعه صادرات غیرنفتی و ایجاد اشتغال دارند. این مناطق، فرصت‌های بی‌نظیری برای افزایش رقابت‌پذیری اقتصاد ملی و پیوند با بازارهای جهانی فراهم می‌کنند. با این حال، موفقیت این مناطق به طور مستقیم به نظام مدیریتی و حکمرانی آن‌ها وابسته است.
در بسیاری از مناطق آزاد ایران، ساختارهای سنتی و بوروکراتیک همچنان غالب است؛ ساختارهایی که باعث کاهش سرعت تصمیم‌گیری، پیچیدگی در روند صدور مجوزها، عدم هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و نارضایتی سرمایه‌گذاران می‌شوند. این محدودیت‌ها نه تنها توان رقابتی مناطق آزاد را کاهش می‌دهند، بلکه مانع تحقق اهداف اصلی ایجاد این مناطق یعنی توسعه اقتصادی و جذب سرمایه خارجی می‌شوند.
تحول مدیریتی در مناطق آزاد مستلزم چابک‌سازی ساختارها، شفافیت در تصمیم‌گیری، کاهش مداخلات غیرضروری، تفویض اختیار به مدیران اجرایی و ایجاد سامانه‌های هوشمند مدیریتی است. تجربه جهانی نشان داده است که کشورهایی مانند امارات، چین و مالزی، با اصلاح ساختار مدیریتی مناطق آزاد خود، موفق شده‌اند محیطی جذاب و امن برای سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی فراهم کنند و بهره‌وری اقتصادی این مناطق را به حداکثر برسانند.
علاوه بر این، توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و دیجیتالیزه کردن فرآیندها نقش مهمی در افزایش شفافیت، کاهش فساد و تسریع روندها دارد. استفاده از سیستم‌های آنلاین برای ثبت درخواست‌ها، پیگیری مجوزها و مدیریت سرمایه‌گذاری‌ها، می‌تواند زمان و هزینه‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش دهد و تجربه سرمایه‌گذاران را بهبود بخشد.
از سوی دیگر، توجه به نظام ارزیابی عملکرد و ایجاد مشوق‌های اقتصادی مبتنی بر نتایج، می‌تواند انگیزه مدیران و سرمایه‌گذاران را افزایش دهد و سبب حرکت مناطق آزاد از حالت صرفاً اداری به نقش واقعی اقتصادی شود. این تحول، نه تنها به بهبود فضای کسب‌وکار کمک می‌کند، بلکه اعتماد عمومی و بین‌المللی به مناطق آزاد ایران را نیز تقویت می‌کند.
همچنین، ایجاد شبکه‌های ارتباطی بین‌المللی و تعامل با اتاق‌های بازرگانی، انجمن‌های تخصصی و سرمایه‌گذاران خارجی، نقش مهمی در ارتقای جایگاه مناطق آزاد دارد. بهره‌گیری از تجربیات جهانی و تطبیق آن با شرایط ملی، می‌تواند زمینه‌ساز جذب سرمایه‌های بلندمدت و پایدار شود.
به عبارت دیگر، آینده موفق مناطق آزاد کشور مستلزم گذار از مدیریت سنتی و بوروکراتیک به حکمرانی مبتنی بر کارایی، شفافیت، نوآوری و بهره‌وری اقتصادی است؛ گذری که می‌تواند ایران را در مسیر رقابت جهانی، توسعه پایدار و ارتقای جایگاه اقتصادی منطقه‌ای قرار دهد.
مناطق آزاد تنها با اصلاح ساختار مدیریتی و بهره‌گیری از فناوری و دیپلماسی اقتصادی، می‌توانند به موتور واقعی توسعه اقتصادی کشور تبدیل شوند و نقشی کلیدی در کاهش وابستگی به منابع نفتی ایفا کنند.
کمال ابراهیمی
مدرس دانشگاه و تحلیلگر ارشد مناطق آزاد تجاری
