در پایان سال ۱۳۹۶ در صنعت پتروشیمی با تعداد ۵۳ مجتمع تولیدی به ظرفیت ۶۴ میلیون تن توانست با مصرف مجموع ۳/ ۳۳ میلیون تن خوراک و سوخت از منابع بالادستی ۶/ ۵۳ میلیون تن محصولات پتروشیمی تولید گردید و با فروش ۷/ ۳۰ میلیون تن به عنوان محصول نهایی در بازارهای داخلی و صادراتی درآمدی معادل ۱/ ۱۷ میلیارد دلار کسب شد.
طبق گفته های مرتضی شاهمیرزایی معاون وزیر نفت، در پایان سال ۱۴۰۱ در صنعت پتروشیمی با تعداد ۶۷ مجتمع تولیدی به ظرفیت ۵/ ۹۱ میلیون تن و با مصرف مجموع ۵/ ۴۷ میلیون تن خوراک و سوخت از منابع بالادستی ۶/ ۶۹ میلیون تن محصولات پتروشیمی تولید گردید و با فروش ۶/ ۳۹ میلیون تن به عنوان محصول نهایی در بازارهای داخلی و صادراتی درآمدی معادل ۸/ ۲۶ میلیارد دلار کسب شد.
به گفته او، طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده و اهداف تعیین شده در طی سال‌های برنامه ششم۲۰ طرح با مجموع ظرفیت ۳/ ۲۸ میلیون تن به بهره‌برداری رسیده است که پیش بینی می‌کنیم تا پایان سال ۱۴۰۲ نیز ۵ طرح دیگر با ظرفیت ۶/ ۴ میلیون تن بهره‌برداری خواهد شد که باعث محقق شدن ظرفیت ۳/ ۹۶ میلیون تن در پایان برنامه ششم می‌شود.
برادران معاون وزیر صمت: میانگین ارزش صادراتی محصولات پتروشیمی در حدود ۷۰۰دلار است، گفت: این در حالی است که همین محصولات یا محصولات خاص موردنیاز کشور را با ۱۳۰۰دلار وارد می‌کنیم
هرچند که آمارهای اعلامی از طرف مدیرعامل شرکت صنایع ملی پتروشیمی از رشد در این صنعت خبر می دهد اما گفته های محمدمهدی برادران، معاون وزیر صمت از واقعیت تلخ دیگری حکایت می کند. او می گوید که میانگین ارزش صادراتی محصولات پتروشیمی در حدود ۷۰۰دلار است، گفت: این در حالی است که همین محصولات یا محصولات خاص موردنیاز کشور را با ۱۳۰۰دلار وارد می‌کنیم؛ یعنی اگر ما به‌جای اینکه به صادرات بیشتر فکر کنیم، برای کاهش واردات محصولاتی که می‌توانیم در داخل کشور تولید کنیم برنامه‌ریزی داشته باشیم، می‌توانیم دوبرابر در داخل ارزش‌افزوده ایجاد کنیم.
در این میان بسیاری از کارشناسان هم نسبت به آینده صنعت پتروشیمی نگران هستند. هاشم اورعی کارشناس انرژی و رییس دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف به بازار می گوید: متاسفانه صنعت پتروشیمی به حیات خلوتی برای برخی از مسولین و نماینده های مجلس تبدیل شده است. این صنعت همان مسیری را در پیش گرفته که خودروسازی ما چند سال پیش رفته است. در واقع اگر فکر به حال آن نکنیم پتروشیمی ما هم چند سال آینده یک صنعت ورشکسته مبتنی بر رانت خواهد بود که جایگاهی هم در بازار جهانی ندارد.
او ادامه می دهد: در حالی مزیت های خود را در این صنعت از دست می دهیم سرمایه‌گذاری غول‌های نفتی و پتروشیمی در کشورهایی به دور از تحریم بدون نگرانی از تامین مالی صورت می‌گیرد و کشورهای نفتی و غیر نفتی با سرعت بالایی به دنبال تولید محصولات با ارزش افزوده بالا هستند.
اورعی کارشناس انرژی: دوره خام‌فروشی و آینده‌فروشی به ته خط خود رسیده است، اگر از این بحران عبور نکنیم، دچار گذار خطرناک‌تر می‌شویم و از دولت خام‌فروش آینده‌سوز به دولت آینده‌فروش می‌رسیم. در چنین شرایطی با دولتی مواجه خواهیم شد که حتی از پس هزینه های کارمندان خود هم برنمی آید
اورعی با تاکید بر اینکه دوره خام‌فروشی و آینده‌فروشی به ته خط خود رسیده است، اظهار داشت: اگر از این بحران عبور نکنیم، دچار گذار خطرناک‌تر می‌شویم و از دولت خام‌فروش آینده‌سوز به دولت آینده‌فروش می‌رسیم. در چنین شرایطی با دولتی مواجه خواهیم شد که حتی از پس هزینه های کارمندان خود هم برنمی آید.
به گفته او، واقعاً ظرفیت بالقوه بی‌نظیری در پتروشیمی داریم. تنها کشوری هستیم که انواع خوراک و میعانات گازی را در اختیار داریم. گاز ال‌پی‌جی و نفتا به اندازه کافی داریم که می‌تواند خوراک صنعت پتروشیمی باشد. به‌اندازه کافی نفت داریم، در شمال و جنوب کشور به آب دسترسی داریم. هم اکنون هم از جهت نیروی ماهر و متخصص هم نگرانی وجود ندارد.
این کارشناس انرژی همچنین با اشاره به موقعیت جغرافیایی ایران، ادامه داد: به بازاری دسترسی داریم که سالانه سه درصد افزایش پیدا می‌کند و این یک فرصت بی نظیر برای ایران می تواند باشد.
او همچنین گردش مالی صنعت پتروشیمی حدود ۹۰۰ میلیارد دلار در سال اعلام کرد و افزود: رفته رفته این صنعت کاربردش در همه جا رو به افزایش است؛ باتوجه به پیش‌بینی‌های مبتنی بر جایگزینی انرژی‌های تجدیدپذیر و خودروهای برقی، صنعت پتروشیمی حداقل می‌تواند تقاضا را برای انرژی‌های فسیلی نگه دارد. همین دلیل باعث تمرکز کشورهای نفت خیز روی توسعه و تنوع بخشی تولیدات پتروشیمی شده است. به عنوان مثال شرکت انرژی قطر در ژانویه ۲۰۲۳، توافقنامه‌هایی برای سرمایه گذاری نهایی با شرکت پتروشیمی «شفرون فیلیپس» امضا کرد و دو طرف شرکت مشترکی تاسیس کردند که ۷۰ درصد از آن متعلق به شرکت انرژی قطر و ۳۰ درصد از آن متعلق به شرکت شفرون فیلیپس است.
یک تصور و فرض غلطی در ایران بوده است که چون خوراک یا ماده اولیه پتروشیمی نفت و گاز است و ما در پتروشیمی مزیت داریم بنابر این نیازمند به مطالعات فنی و اقتصادی و بازار نیستیم و بی مطالعه کار شده است. این دیدگاه باعث شده امروز کشور وارث صنعت پتروشیمی شود که اگر رانت و یارانه را از آن بگیرند، زیان‌ده خواهد بود
او ادامه داد: اما متاسفانه صنعت پتروشیمی در کشور ما اندازه کافی توسعه پیدا نکرده است. آمارها به خوبی نشان می دهد که اگر خوراک خیلی از تولیدکنندگان پتروشیمی‌ها بصورت خام صادر شود، از محصول تولیدی آن‌ها ارزش بیشتری وارد کشور می‌شود؛ علت این وضعیت این است که یک تصور و فرض غلطی در ایران بوده است که چون خوراک یا ماده اولیه پتروشیمی نفت و گاز است و ما در پتروشیمی مزیت داریم بنابر این نیازمند به مطالعات فنی و اقتصادی و بازار نیستیم و بی مطالعه کار شده است. این دیدگاه باعث شده امروز کشور وارث صنعت پتروشیمی شود که اگر رانت و یارانه را از آن بگیرند، زیان‌ده خواهد بود. باید یادآور شوم که در نبود دانش فنی پیشرفته و همچنین سرمایه‌گذاری در مقیاس بزرگ، صنعت پتروشیمی فقط به تولید آخرین و کم‌ارزش‌ترین حلقه زنجیره ارزش این صنعت می‌پردازد که جز سوخت منابع غنی کشور حاصلی دیگر ندارد.
