اخیرا فیلمی در فضای مجازی منتشر شده است، که تصویری از حفاری یک چاه آرتزین را مشخص کرده و در این فیلم ادعا می‌شود، سفره زیرزمینی عظیمی در اعماق ایران وجود دارد.
جدای اینکه محتوای فیلم منتشر شده مرتبط با سال 1397 است، انتشار این فیلم یک بار دیگر پروژه آب‌های ژرف را بر سر زبان انداخته است. بحث پیرامون ذخایر آب موجود در اعماق بسیار زیاد زمین، مدت‌ها است که در افکار عمومی مطرح شده است. فارغ از درست و غلط بودن این روایت‌ها، پروژه اکتشاف آب از اعماق بسیار زیاد موسوم به آب‌های ژرف مدتی است که در دستور کار برخی از نهادهای دولتی کشور قرار گرفته است.
در همین راستا و به منظور آگاهی بیشتر از پروژه اکتشاف آب‌های ژرف در گزارشی به این مسئله می‌پردازیم.
*منشا آب‌های ژرف کجاست؟
بر اساس جزئیات رسیده از اکتشافات پروژه آب‌های ژرف ، اکتشاف پروژه آب‌های ژرف مرتبط با منابع آبی است که در عمق قابل توجه از سطح زمین وجود دارد. بر اساس اطلاعات موجود، این حوضه‌های آبی زیرزمینی در حقیقت مسیرهای آبی هستند که از ارتفاعات سرچشمه گرفته و در نهایت نیز به صورت چشمه‌های شیرین از کف دریای عمان سر در می‌آوردند.
در حقیقت در ارتفاعات هندوکش آب به شکل برف یا باران تزریق می‌شود و از شکست‌هایی که در زمین وجود دارد وارد اعماق و لایه‌های زمین می‌شود و طی مسیر به منطقۀ سیستان می‌رسد و از سیستان هم عبور می‌کند و در نهایت یک جایی در سطح زمین شارژ می‌شود که به نظر در سطح دریای عمان به صورت چشمه‌های آب شیرین بیرون می‌زند.
*جزئیات روند اکتشافات آب‌های ژرف
در همین رابطه، پس از مشخص شدن منطقه سیستان و بلوچستان به عنوان منطقه اکتشاف آب‌های ژرف؛ مرحله تحلیل‌های اولیه آغاز شد و ایستگاه‌های مگنتو تلوری در محل استقرار یافت. در روش مگنتو تلوری، امواج الکترومغناطیس را به اعماق زمین می‌فرستند و سپس با رفت و برگشت این‌ها و تغییری که در بسامد امواج به وجود می‌آمد، می‌توان فهمید که در کدام لایه آب وجود دارد و در چه عمقی است.
پس از تحلیل‌های مگنتوتلوری در گام بعدی، حفر چاه عمیق برای اکتشافات تکمیلی در دستور کار قرار گرفت. نکته قابل توجه اینکه در مرحله اکتشاف تکمیلی و حفر چاه، وزیر نیرو وقت، با مصوبه‌ای از هیئت دولت، بودجه 25 میلیارد تومانی برای این کار گرفتند.
بر اساس اطلاعات رسیده ، در این مرحله، حفاری تا عمق 2200 متر پیش رفت اما بودجه مصوب به انتها رسید و در این گام 13 میلیارد تومانِ دیگر به پروژه تزریق شد تا شاهد حفاری در عمق 3800 متر باشیم که در این عمق چاه با تعدادی لایه آب‌دار مواجه شد.
* نتایج به دست آمده از چاه اکتشافی اول در منطقه سیستان
بر اساس مستندات موجود از نتایج چاه اول، تعدادی لایه آب دار شامل چند جریان شناسایی شد، اولین جریان در عمق 800 متری، دومین جریان در عمق 1200 متری و سومین لایه آب‌دار نیز در عمق 1800 متر و همین‌طور 5 جریان در 5 عمق مختلف دیگر به ثبت رسید.
در مرحلۀ بعد باید مطالعات آب‌شناسی انجام می‌شد تا پارامترهایی نظیر شوری یا EC آب، وجود مواد خطرناک و رادیو اکتیو اندازه‌گیری شود. بر این اساس، آزمایش‌ها نشان داد که آب موجود مواد رادیواکتیویته ندارد.
بر این مبنا متوسط شوری کل لایه‌های آب‌دار نیز حدود 20000 بود که این شوری در حد شوری آب دریای خزر است.
* استحصال آب از آب ژرف سیستان نیاز به انرژی برای پمپاژ دارد
در چاه ابتدایی، یک جریان پرفشار هیدرولیکی وجود داشت که زمینه انتقال آب تا یک عمقی آب را بالا می‌آورد و از آن عمق به بعد باید از پمپ برای بالا آوردن آب استفاده می‌شد.
در همین راستا، محمد پورحمید، استاد دانشگاه در رابطه با پروژه آب ژرف می‌گوید: کل اطلاعات موجود از آب‌های ژرف مرتبط با اطلاعات اکتشافی است که از جنوب شرق کشور به دست آمده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: متاسفانه دستگاه اجرایی که وظیفه اکتشاف را بر عهده دارد، اطلاعاتی از جزئیات به‌دست آمده خصوصا از چاه‌های شماره 2 و 3 منتشر نکرده و همین مسئله ابهامات درباره این پروژه را بیشتر از گذشته پررنگ کرده است.
وی افزود: اینکه به واسطه خروجی آب از یک چاه اکتشافی، حرف از پیدا شدن منبع آب 1000 میلیارد متر مکعبی بزنیم، حرف غیر علمی است و باید به این پروژه با دید اکتشافی و عدم قطعیت نگاه کرد.
پورحمید گفت: نکته مهم اینکه این آب بر اساس اطلاعات اکتشافی، شوری بالایی دارد و برای استحصال باید انرژی صرف شود، مضاف اینکه فرآنید حفاری هم بسیاری پرهزینه است و اقتصاد پروژه در این شرایط بسیار مهم است.
با توجه به اطلاعات موجود به نظر می‌رسد، اظهارنظر پیرامون نتایج اکتشافات آب ژرف حداقل در این مرحله صحیح نبوده و فعلا نباید مصارف کشور را با اتکا به این منابع تشدید کنیم.
