مراکز آماری و پژوهشی به صورت فصلی و سالانه اطلاعات شاغلان و بیکاران را اعلام می کنند.
برای اینکه بتوان چه کسی شاغل یا بیکار است و اساسا کار چیست باید آن را تعریف کرد.
مرکز آمار معتقد است که استانداردهای شاغل و بیکار را بر مبنای استانداردهای بین المللی در نظر می گیرد و همین موضوع باعث اختلاف مسئولان، کارشناسان و مردم با آمارهای ارائه شده می شود.
تعریف کار چیست؟ مرکز آمار در پاسخ به این پرسش آورده است: برای تعیین چگونگی فعالیت اقتصادی افراد از کلمه کلیدی کار استفاده شده است. کار آن دسته از فعالیتهای اقتصادی (فکری یا بدنی) است که به منظور کسب درامد (نقدی یا غیرنقدی) صورت پذیرد و هدف آن تولید کالا یا ارائه خدمت باشد.
با این تعریف و روشن شدن موضوع افرادی که کار می کنند به طور عمده به دو گروه تقسیم می شوند.
1- خود اشتغال (افرادی که برای خود کار می کنند).
2- مزد و حقوق بگیر (افرادی که در قبال کار خود مزد و حقوق می گیرند) تقسیم می شوند.
*هفته مرجع کار
شاخص زمانی کار کردن یا هفته مرجع آماری چیست؟ زمان آماری برای تعیین وضع فعالیت، دومین و سومین هفته تقویمی (شنبه تا جمعه ماه میانی هر فصل است) که هفته مرجع نامیده میشود.
*شاغل کیست؟
نکته اختلاف انگیز در تعریف شاغل این است که مرکز آمار مدعی ارائه یک تعریف استاندارد بین المللی است اما واقعیت جامعه چنین برداشتی ندارد و اساسا شاغل کسی است که در قبال آن بتواند حداقل نیازها را تامین کند.
طبق تعریف مرکز آمار، شاغل افراد ۱۵ ساله و بیشتری هستند که در طول هفته مرجع، طبق تعریف کار، حداقل یک ساعت کار کرده و یا بنا به دلایلی به طور موقت کارشان را ترک کرده باشند.
جالتر آنکه در ادامه این تعریف نوعی دیگر از شاغل را نیز معرفی کرده که حتی بدون مزد هم به آنها شاغل اطلاق می شود. افرادی که بدون دریافت مزد برای یکی از اعضای خانوار خود که با وی نسبت خویشاوندی دارند، کار می کنند (کارکنان فامیلی بدون مزد).
علاوه بر تعریف گفته شده عده ای دارای اشتغال ناقص هستند که مشخص شده به چه کسانی اطلاق می شود:
اشتغال ناقص: افراد دارای اشتغال ناقص شامل تمام شاغلانی است که در هفته مرجع، حاضر در سرکار یا غایب موقت از محل کار بوده و به دلایل اقتصادی نظیر رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت کار بیشتر، قرار داشتن در فصل غیرکاری و… کمتر از ۴۴ ساعت کار کرده، خواهان و آماده برای انجام کار اضافی در هفته مرجع بوده اند.
*انواع شاغلان
باز بودن و به نوعی گستردگی تعریف از شاغل باعث شده کارآموزان که نه تنها درآمدی کسب نمی کنند بلکه هزینه هم می دهند، جزء شاغل محسوب شوند.
کارآموزانی که در دوره کارآموزی فعالیتی در ارتباط با فعالیت مؤسسه محل کارآموزی انجام می دهند، یعنی به طور مستقیم در تولید کالا یا ارائه خدمات سهیم هستند؛ محصلانی که در هفته مرجع مطابق تعریف، کار کرده اند و تمام افرادی که در نیروهای مسلح به صورت کادر دائم یا موقت خدمت می کنند (نیروهای مسلح شامل پرسنل کادر، درجه داران و سربازان وظیفه نیروهای نظامی و انتظامی، از جمله گروههای افراد شاغل محسوب میشوند.
*بیکار کیست؟
طبق تعریف مرکز آمار بیکار شامل افراد ۱۵ ساله و بیشتر است که سه ضابطه را به طور همزمان دارا باشند:
۱- در هفته مرجع فاقد کار باشند (دارای اشتغال مزدبگیری یا خوداشتغالی نباشند)؛
۲- در هفته مرجع و سه هفته قبل از آن جویای کار باشند (اقدامات مشخصی را به منظور جستجوی اشتغال مزدبگیری و یا خوداشتغالی به عمل آورده باشند)
۳- در هفته مرجع و یا هفته بعد از آن برای اشتغال مزدبگیری یا خوداشتغالی، آماده برای کار باشند. افرادی که به دلیل آغاز به کار در آینده و یا انتظار بازگشت به شغل قبلی جویای کار نبوده، ولی فاقد کار و آماده برای کار بوده اند، نیز بیکار محسوب می شوند.
با این حساب براساس استانداردهای تعریف شده نیروی کار همان جمعیت فعال است که از مجموع جمعیت شاغل و بیکار تشکیل می شود.
