پس از اجرای طرح اصلاح یارانه ها در ۲۰ اردیبهشت، ستاد تنظیم بازار ۴ قلم محصول لبنی را با قیمت شیر نایلونی ۹۰۰ گرمی ۱/۵% چربی ۱۵۰ هزار ریال، شیر بطری یک لیتری ۱/۵% چربی ۱۸۰ هزار ریال، ماست ۲/۵ کیلویی ۱/۵% چربی ۴۹۵ هزار ریال، پنیر uf۴۰۰ گرمی نسبتاً چرب ۳۷۵ هزار ریال تعیین کرده بود.
اما در ادامه طوری شد که قیمت سایر محصولات لبنی هم افزایش یافتند و این همواره برای مخاطبان جای سئوال بود که چرا افزایش قیمت ها در سایر مشتقات محصولات لبنی هم اتفاق افتاده است.
بسیاری افراد از این قیمت‌های بالای محصولات لبنی انتقاد کرده و دنبال راهکاری بودند که میزان این کالای اساسی ضروری در سبد خانوارها به ویژه برای کودکان و دانش آموزان افزایش یابد.
به گفته کارشناسان فرآورده‌های لبنی در حفظ سلامت دستگاه گوارش و اسکلت افراد جامعه، موثر است، سرانه مناسب مصرف لبنیات برای حفظ سلامت افراد 270 کیلوگرم است در حالی که در خوش‌بینانه‌ترین حالت سرانه مصرف این مواد سودمند در کشور ما یک سوم مصرف استاندارد است.
فاصله مصرف استاندارد لبنیات در ایران و جهان زیاد است و این فاصله می‌تواند مشکلات بزرگی را برای سلامتی مردم ایجاد کند، بخش عمده‌ای از کلسیم استخوان باید از مواد غذایی به طور عمده شیر تامین شود. کمبود مصرف شیر به معنی جامعه با اسکلت بندی ضعیف و شکننده است، ضمن اینکه کاهش مصرف شیر بر سلامت دستگاه گوارش نیز موثر است.
به گفته کارشناسان در آینده نه چندان دور 26 میلیون نفر سالمندان در کشور خواهیم داشت که در صورت عدم توجه به سلامت آنها تعداد قابل توجهی زمین‌گیر خواهند شد. افزایش سرانه مصرف لبنیات در برنامه ها پنجم و ششم توسعه هم تاکید شده است.
در راستای بررسی ابعاد بیشتر این موضوع با محمدرضا بنی‌طبا، سخنگوی انجمن صنایع لبنی گفت‌وگو کردیم.
پس از حذف ارز 4200 تومانی با توجه به اینکه قرار بود فقط نرخ چهار قلم کالای لبنی اعلامی از سوی دولت افزایش یابد، اما قیمت اغلب محصولات لبنی در بازار افزایش یافته و این مورد انتقاد مردم شده است، علت گرانی بیش از حد قیمت لبنیات چیست؟
بنی‌طبا: این پرسش قبل از پاسخ نیاز به اصلاح دارد و آن اینکه فقط چهار قلم کالای لبنی از سوی دولت «افزایش قیمت» نداشته است بلکه چهار قلم با قیمت تثبیتی افزایش یافته است. به این معنی که قیمت همه کالاهای لبنی افزایش یافته اما چهار قلم کالای لبنی به‌طور خاص با قیمت تثبیتی و کمتر از قیمت واقعی و هزینه تمام شده خود عرضه می شود. در واقع سوال اینگونه باید اصلاح شود که دلیل افزایش قیمت محصولات لبنی چیست و چرا چهار قلم کالای لبنی با نرخ مصوب افزایش قیمت کمتری نسبت به سایر محصولات داشته است؟
به هر حال مردم دنبال دلیل گرانی لبنیات در بازار هستند و مهمتر از این نگران کاهش سرانه مصرف آن بویژه در بین کودکانشان هستند.
بنی طبا: دلیل اصلی افزایش قیمت محصولات لبنی را باید در افزایش قیمت همه کالاهای کشور دید که ناشی از تصمیمات دولت و سیاست گذاری های اقتصادی آن است. دولت در طرح مردمی سازی یارانه ها تصمیم گرفته است که قیمت کالاها را واقعی کرده و یارانه‌هایی که تا به امروز در کالاهایی مثل لبنیات (ناشی از یارانه نهاده های دامی) وجود داشت را به اقشار کم در آمد منتقل کند.
آیا افزایش قیمت‌های لبنی متناسب با رشد هزینه هایشان بوده است؟
بنی طبا:گرانی محصولات لبنی ناشی از طمع تولیدکنندگان نیست بلکه تابعی از افزایش هزینه های تولید است. توضیح اینکه علاوه بر شیر خام به عنوان مهمترین ماده اولیه صنعت لبنیات که حدود 90 درصد افزایش قیمت داشته، سایر هزینه‌های تولید محصولات لبنی از جمله حقوق و دستمزد (57 درصد) مواد پتروشیمی (25 درصد) هزینه حمل (35 درصد) سایر اقلام مانند شکر، استارترها و غیره (55 درصد) نیز افزایش قیمت را تجربه می کنند. گناه این افزایش هزینه ها حتما بر دوش تولیدکننده نیست و تبعات ناشی از تصمیم سیاست گذاران کشور است.
آیا قیمت گذاری لبنیات دستوری است و باید دولت قیمت ها آنرا تعیین کند و یا بر اساس میزان هزینه هایشان نرخ تعیین می کنند؟
بنی طبا: قیمت چهار قلم محصول لبنی را دولت پس از اصلاح یارانه ها تعیین کرده و کارخانه ها و نیز فروشندگان بازار موظف به رعایت این قیمت ها هستند اما بقیه محصولات لبنی بر اساس هزینه هایی که دارند و طی ماه های اخیر افزایش یافته از سوی کارخانه ها قیمت گذاری می شود.
طی این سال‌ها برخی از این شرکت‌های لبنی اعلام می کردند که حاشیه سودشان کم است و یا حتی ضرر میکنند اما همچنان به کارشان ادامه می دهند اگر واقعا سودی ندارند چرا به کارشان ادامه می دهند؟
بنی‌طبا: برای مخاطبان شاید این عدد جالب باشد که بدانند میانگین حاشیه سود صنعت لبنیات کمتر از 5 درصد است و این در میان همه صنایع کشور جزو کمترین و غیر سودآورترین صنایع است. به همین دلیل هم طی قریب به دو دهه گذشته تعداد کارخانه های لبنی از قریب به 1200 کارخانه در دهه 80 به کمتر از 300 کارخانه در سال‌های اخیر رسیده است، اما اینکه چرا کارخانه ها به کارشان ادامه می دهند دلایل مختلفی دارد نخست اینکه سرمایه‌گذاری کلانی که انجام شده به راحتی قابل تغییر نیست یعنی در یک اتوبان یک طرفه قرار گرفته اند که به راحتی قابل دور زدن نیست دوم اینکه ادای دین و وظیفه و خدمت به مردم موجب می شود که عقب نشینی نکنند و همواره به جای برگشتن به اصلاح مسیر فکر کنند.
به هر حال دولت پس از مردمی سازی یارانه ها، کارخانه ها را موظف کرده است قیمت 4 قلم کالای لبنی از نرخ مصوب بالاتر نرود اما شرک های لبنی با کاهش عرضه این 4 قلم، در حقیقت مصرف کنندگان را مجبور می کنند محصولات دیگری را بخرند.
بنی طبا: نکته قابل تامل این است که اصولا حتی قیمت گذاری تثبیتی و دستوری چهار قلم کالای لبنی نیز با اجرایی شدن طرح مردمی سازی یارانه ها خلاف قانون است اما به‌طور موقت از سوی تولیدکنندگان محصولات لبنی و برای همراهی با دولت در این طرح و حمایت از دهک های محروم پذیرفته شده است. توضیح اینکه دولت برای اینکه کالایی با قیمت دستوری عرضه شود یا باید یارانه ای پرداخت کند که در این یارانه با طرح مردمی سازی یارانه ها حذف شده و یا باید عدم النفع تولیدکننده و مابه التفاوت قیمت را به تولیدکننده پرداخت کند که این هم انجام نشده است. اما به هیچ عنوان شرکت‌های لبنی این چهار قلم را به میزان کم در بازار عرضه نمی کنند بلکه فروشنده‌ها هستند که به دلیل سود کم این محصولات، سفارش کمتری به کارخانه‌های می دهند.
آیا تعیین قیمت به غیر از چهار قلم کالایی که ستاد تنظیم بازار اعلام کرده تابع چارچوب خاصی است یا تنها ملاک هزینه تمام شده است؟
بنی طبا: بدان معنی نیست که قیمت کالاها بدون یله و رها و بدون منطق است؟ مطلقا خیر. قیمت همه کالاهای ساخت داخل کشور بر اساس آیین نامه قیمت گذاری محصولات ساخت داخل مصوب سال 89 و با نظارت سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان، قیمت گذاری می شود و بر اساس این ضابطه قانونی آن چهار قلم کالایی که دولت قیمت گذاری کرده است، در حاشیه زیان قرار دارد و صرفا به دلیل همراهی تولیدکنندگان با طرح مردمی سازی یارانه ها، پذیرفته شده است که ولو با زیان عرضه شوند.
سوالی که به وجود می آید این است که با وجود احتمال کاهش مصرف لبنیات در کشور و در این شرایط خاص، چگونه می توان از دهک های محروم حمایت کرد؟
بنی طبا: پاسخ این است که منابعی که با اجرای طرح مردمی سازی آزاد شده است را باید به شکل یارانه کالایی به این دهک ها انتقال داد. قریب به دو ماه پیش طرحی را به مقامات دولت در وزارت جهاد و وزارت صمت ارسال کردیم که می توانست برای دهک های محروم با یک چهارم یارانه ای که اکنون به این خانوارهای پرداخت می شود از طریق کالابرگ الکترونیکی، تامین کالای لبنی کند و سرانه مصرف لبنیات که اکنون به کمتر از 70 کیلو برای هر فرد در سال رسیده است را به رکورد 90 کیلویی دهه 80 بازگرداند. اما این طرح هم از سوی مسئولان بی پاسخ مانده است.
پرسش دیگری که وجود دارد این است که چرا این چهار قلم کالا به وفور در مغازه ها و فروشگاه ها عرضه نمی‌شود؟ و آیا این نشان نمی دهد که تولیدکنندگان تنها کالاهایی که سود بیشتری دارند را عرضه می کنند؟
بنی طبا: پاسخ به این پرسش درست و بجا این است که به دلیل حاشیه سود کمی که این کالاها برای فروشندگان دارد، فروشگاه ها و خرده فروشی ها از سفارش این کالاها امتناع می کنند. در واقع باوجود اینکه قیمت این کالاها پیش از اجرای طرح مردمی سازی یارانه ها مورد بررسی و آنالیز قیمت قرار گرفته بود و مورد توافق تولیدکنندگان و وزارت جهاد قرار گرفته بود اما، قیمت های کارشناسی شده و مورد توافق از سوی ستاد تنظیم بازار بازهم کاهش یافت و عملا حاشیه سودی که برای مغازه داران ایجاد انگیزه می کرد تا این کالاها را سفارش دهند را نادیده گرفت تا نتیجه این باشد که ویزیتورهایی که از سوی تولیدکنندگان به فروشگاه ها مراجعه میکنند تا سفارش کالا دریافت کنند، در فهرست اعلام نیازی که از فروشگاه ها دریافت میکردند این چهار قلم با کاهش چشمگیر سفارش مواجه شد.
توضیح بیشتر اینکه تولیدکننده باید برای تولید کالا از سوی عرضه کننده یا همان فروشگاه و خرده فروش سفارش دریافت کند وقتی این سفارش کم باشد، طبیعی است که به میزان سفارشی که دریافت کرده است باید تولید کند و نمیتواند کالا را به زور به فروشگاه بفروشد.
پیشنهادی که از سال گذشته به وزارت جهاد داده بودیم این بود که با تسهیل‌گری میان تولیدکنندگان و فروشگاه های زنجیره‌ای این اقلام بنا بر اعلام نیاز فروشگاه ها تولید و عرضه شود. پیشنهادی که هنوز هم از سوی دوستان وزارت جهاد مغفول مانده و بجای پیگیری آن شاهد تلاش برای فشار بیشتر به تولید کنندگان و متهم کردن آنها به کاهش عرضه هستیم.
وزارت جهاد کشاورزی در نامه‌ای تولیدکنندگان را موظف به اختصاص 50 درصد شیر خام دریافتی خود برای چهار قلم کالا لبنی ( شیر کیسه ای کم چرب 900 گرمی، شیر بطری کم چرب 1 لیتری، ماست ساده کم چرب دو نیم کیلویی و پنیر یو اف نسبتا چرب 400 گرمی) کرده است، نظر شما در‌باره این تصمیم چیست؟
بنی‌طبا: علاوه بر اینکه این تصمیم غیر کارشناسی و بدون مشارکت تولیدکنندگان اتخاذ شده، مطلقا غیر قابل اجراست مگر اینکه وزارت جهاد تضمین دهد اختصاص 50 درصد شیر خام به این محصولات را تضمین فروش می‌کند. انجمن صنایع لبنی طی نامه ای اعتراض خود به این تصمیم و پیشنهاد اجرایی جایگزین را به معاون وزیر جهاد طی روزهای آتی ارسال خواهد کرد.
امیدواریم مسئولان وزارت جهاد که از سال گذشته با اجرایی شدن قانون انتزاع، مسئولیت زنجیره توزیع محصولات غذایی را برعهده دارند، هرچه زودتر با ایجاد معاونت تولید، نظرات کارشناسانه تری را برای مدیریت زنجیره صنعت لبنیات اتخاذ نمایند.
