به گزارش سکان نیوز، اواخر دهه ۸۰ بود که زمزمه‌هایی از خشک شدن ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا به گوش رسید. اما آن زمان حتی بدبین‌ترین افراد هم فکرش را نمی‌کردند دریاچه‌ای به این عظمت به حالی اسفناک بیفتد که همه جهان را نگران کند.
تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌داد که تا سال ۲۰۱۵ دریاچه ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده بود. غبار و طوفان‌های نمکی، افزایش فشار خون مردم منطقه، به خطر افتادن گونه‌های جانوری و گیاهی از مشکلات خشک شدن دریاچه ارومیه بود که خطر انتقال جمعیت و … را در پی داشت؛ در آن روزها بسیاری از متخصصان محیط زیست از احیای دریاچه قطع امید کردند زیرا تلاش‌ها نتیجه بخش و موثر نبود.
افتادن در شیب تند نابودی
تغییرات اقلیمی، کشاورزی غیراصولی و برداشت‌های غیرمجاز از چاه‌های مجاور دریاچه ارومیه و … دست به دست هم داد تا یکی از منحصر به فردترین اکوسیستم‌های جهان مرگ تدریجی خود را آغاز کند.
مردم تبریز و ارومیه فروردین ۱۳۹۰ نسبت به خشکی دریاچه و بی‌توجهی برخی مسئولان به این فاجعه زیست محیطی اعتراض کردند در حالی که ارزیابی‌ها نشان می‌داد کاهش سطح تراز از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۳ فقط به علت کاهش بارش‌ها نبوده و از عوامل انسانی در این زمینه همچون ساخت بزرگراه روی دریاچه و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوزه آبریز نیز نمی‌توان به راحتی گذشت.
برخی کارشناسان، منفعت‌طلبی برای توسعه کشاورزی را از علت‌های خشکی دریاچه ارومیه می‌دانند اما نکته مهم این بود که براساس آمارها، ۷۰ درصد مردم ارومیه از طریق کشاورزی امرار معاش می‌کردند و این امر نیازمند چاره‌اندیشی اساسی بود.
یکی از تفکرات اشتباه برای بهبود کشاورزی در منطقه، ساخت سدهای متعدد بود که از علل بروز این فاجعه محیط زیستی نیز به شمار می‌رود
عواملی همچون برداشت بی‌رویه از منابع آبی، تغییر الگوی کشت و تغییرات اقلیمی در خشکی دریاچه ارومیه موثر بودند. در این میان یکی از تفکرات اشتباه برای بهبود کشاورزی در منطقه، ساخت سدهای متعدد بود که از علل بروز این فاجعه محیط زیستی نیز به شمار می‌رود. خوشبختانه در طرح احیای دریاچه، مقابله با سدسازی بی‌رویه تا حدودی موفقیت‌آمیز بود.
با توجه به آمارهای موجود، میزان بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی به شیوه‌های مختلف در سال ۵۲ ـ ۱۳۵۱ معادل ۶۹۷.۷ میلیون مترمکعب بوده که در سال ۹۳ ـ ۱۳۹۲ به ۲۴۰۱.۶ میلیون مترمکعب رسید؛ البته در سال ۱۳۹۸ به علت باران‌های متوالی و خوب بیش از ۹۰ سانتی‌متر بر ارتفاع دریاچه افزوده شد.
تشکیل ستاد ملی برای نجات ثروت ملی
با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید در سال ۱۳۹۲، با دستور رئیس جمهوری ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه تشکیل و نمایندگان دستگاه‌های اجرایی ذیربط با بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان در این حوزه وارد عمل شده و نقشه راهی مدون و عملیاتی برای احیای دریاچه ارومیه و در کل تالاب‌های در معرض خطر کشور ترسیم کردند.
خشکی دریاچه ارومیه، تحمیل مهاجرت حداقل ۱۶ میلیون نفر را در پی داشت که خوشبختانه دولت یازدهم با اجرای پروژه‌های زیرساختی مانند حفر تونل ۳۶ کیلومتری انتقال آب، تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم آب‌بر، تکمیل تصفیه خانه‌های ارومیه و تبریز و … دریاچه را از مرگ قطعی نجات داد.
دولت تدبیر و امید در ۷۲ ماه تلاش در عملیات اجرایی طرح نجات دریاچه ارومیه، ۲۷ راهکار را به عنوان نقشه راه در این کارگروه تصویب کرده و ۱۲ پروژه سخت‌افزاری را در دستور کار قرار داد.
سرنوشت دریاچه ارومیه آینه دریاچه‌های ایران است
مسعود تجریشی معاون انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در مورد آخرین وضعیت دریاچه ارومیه و اقدامات دولت در این زمینه به ایرناپلاس می‌گوید: سرنوشت دریاچه ارومیه آینه‌ای از آینده سایر دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور است. دریاچه ارومیه موقعیتی بسیار پیچیده داشته و در معاهده‌های بین‌المللی جزو یکی از ذخیره‌گاه‌های جهانی به شمار می‌رود.
وی ادامه داد: دریاچه ارومیه جمعیت بسیار زیادی را تحت تاثیر قرار داده و هنگامی که رئیس جمهوری در برنامه‌های انتخاباتی خود طرح احیای دریاچه را مطرح کرد، نسبت به اهمیت مساله واقف بوده که اگر این طرح عملیاتی نشود باید هزاران میلیارد دلار هزینه صرف جابجایی جمعیت شود.
معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست کشور خاطرنشان کرد: موضوع به قدری مهم بود که با روی کار آمدن دولت یازدهم، در هشتم تیرماه ۱۳۹۳ با دستور رئیس جمهوری کارگروه ملی احیای دریاچه ارومیه تشکیل شد؛ در آن زمان متخصصان محیط زیست در داخل و خارج کشور این اقدام را غیرممکن می‌دانستند اما امروز پس از گذشت ۷ سال دستاوردها در این حوزه مشخص شده است.
نجات دریاچه ارومیه طرحی الهام‌بخش برای جهان
تجریشی با بیان اینکه پیچیده‌ترین مسائل زیست محیطی را با اراده سیاسی، همکاری و همفکری می‌توان حل کرد، گفت: سفیر سابق هلند در ایران، طرح حوضه آبریز دریاچه ارومیه را یک «برند» می‌داند و گری لوییس نماینده سابق برنامه جهانی محیط زیست سازمان ملل متحد نیز اقدامات دولت در احیای دریاچه را الهام‌بخش توصیف می‌کند.
سفیر سابق هلند در ایران، طرح حوضه آبریز دریاچه ارومیه را یک «برند» می‌داند و گری لوییس نماینده سابق برنامه جهانی محیط زیست سازمان ملل متحد نیز اقدامات دولت در احیای دریاچه را الهام‌بخش توصیف می‌کند.وی تصریح کرد: سیاست کلان دولت احیای دریاچه بود که با استفاده از خرد جمعی و علمی و همچنین بهره‌گیری از ظرفیت دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور وارد عمل شد و با اجرای اصل ۱۳۸ قانون اساسی موضوع را به صورت جامع و میان‌بخشی در دستور کار قرار داد.
معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست کشور با بیان اینکه دانشگاه‌ها در اجرای طرح بزرگ احیای دریاچه به عنوان بازوان اجرایی عمل کرده و در نظارت بر پروژه نقش داشتند، تصریح کرد: سیاست دولت در این طرح ملی ایجاد ساختاری بود که ضمن چابکی و کوچک بودن؛ هماهنگی بین‌بخشی، برنامه‌ریزی، نظارت و پایش عملکرد دستگاه‌ها را با کمترین زمان و هزینه ممکن انجام شود.
چالش‌های نجات دریاچه ارومیه
تجریشی با اشاره به چالش‌های احیای دریاچه ارومیه، افزود: بزرگترین چالش دراین طرح «تغییر نگاه» بود که نشان دهیم برای بهبود تولیدات، نیاز به سدسازی و صرف آب بیشتر نیست به طوری که در این مسیر نیز منافع احیای دریاچه با منافع کشاورزان و دستگاه‌های اجرایی هم‌سو نبود.
وی در پاسخ به این پرسش که خطر از سر دریاچه ارومیه رفع شده یا خیر، توضیح داد: خطر هیچگاه رفع نمی‌شود زیرا احتمال تغییر سیاست‌ها وجود دارد و ممکن است روندها در راستای حفظ منافع و محیط زیست نباشد. برای همین باید اصل «حفاظت از محیط زیست» به دغدغه ملی تبدیل شده و مردم و مسئولان نسبت به این موضوع حساس باشند.
خوشبختانه دریاچه به شرایط خودپالایی و احیا رسیده و دی‌ماه امسال با افتتاح پروژه‌هایی مهم، دستاوردها ماندگارتر خواهد شد.دریاچه به شرایط خودپالایی و احیا رسیده است
معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست کشور در مورد اقدامات موثر در راستای اجرای این طرح، گفت: با تعامل کشاورزان و دستگاه‌های اجرایی، کشت چغندر قند در محدوده دریاچه کاملا حذف شده و به خارج از حوزه آبریز منتقل شد؛ خوشبختانه دریاچه به شرایط خودپالایی و احیا رسیده و دی‌ماه امسال با افتتاح پروژه‌هایی مهم، دستاوردها ماندگارتر خواهد شد.
تجریشی خاطرنشان کرد: با تبیین دستاوردهای طرح احیای دریاچه ارومیه می‌توان به بهبود شرایط دیگر دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور امیدوار بود در حالی که این اقدامات باید ادامه یافته و مطالبه‌گری در این زمینه انجام شود زیرا اگر مسئولان در تصمیم‌ها قاطع نباشند، مردم نیز دچار سردگمی و منفعت طلبی می‌شوند.
وی، مردم را همراه‌ترین مجموعه در احیای دریاچه ارومیه دانست و عنوان کرد: متاسفانه مسئولانی نسبت به اجرای طرح نجات دریاچه مقاومت می‌کردند که سالیان سال یاد گرفته بودند سد بسازند در حالی که رهبر معظم انقلاب و اسناد بالادستی بر نیازهای جامعه در عرصه‌های گوناگون به صراحت تاکید دارند اما برخی مسئولان به این توصیه‌ها عمل نمی‌کنند.
تراز دریاچه در سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۲ با کاهش ۱۷۰ سانتی متری همراه شد اما در تیرماه ۹۹ برابر با ۱۲۵ سانتی‌متر افزایش یافته و حجم آب دریاچه با ۴۲۰۰ میلیون مترمکعب به وسعت ۳ هزار کیلومتر مربع تثبیت شد.دریاچه مرحله شکنندگی را پشت سر گذاشته است
معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست کشور آخرین وضعیت دریاچه را اینگونه توصیف کرد: با وجود ۲۷ درصد کاهش بارش‌ها، سطح تراز دریاچه فقط ۸ سانتی‌متر افت کرده که نشان می‌دهد دریاچه مرحله شکنندگی را پشت سر گذاشته و روند احیا را طی می‌کند.
براساس آمارها، تراز دریاچه در سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۲ با کاهش ۱۷۰ سانتی متری همراه شد اما در تیرماه ۹۹ برابر با ۱۲۵ سانتی‌متر افزایش یافته و حجم آب دریاچه با ۴۲۰۰ میلیون مترمکعب به وسعت ۳ هزار کیلومتر مربع تثبیت شد.
تاکید کارشناسان بر این است که برای احیای کامل دریاچه ارومیه و تکرار نشدن اینگونه فاجعه‌های محیط زیستی ابتدا باید از سدسازی بی‌رویه در حوضه آبریز دریاچه خودداری کرده و همچنین تعامل مردم و مسئولان برای منافع مشترک و دغدغه‌مندی مسئولان نسبت به مسائل زیست محیطی در اولویت باشد تا اهداف پیش روی حفاظت از منابع طبیعی کشور محقق شود./ ایرنا
