سکان نیوز : اهمیت شرایط بدنی ورزشکاران و تاثیری که آمادگی‌شان در نتیجه‌گیری‌ها دارد، غیرقابل انکار است اما بر کسی پوشیده نیست که شرایط روانی هم سهم زیادی در این قضیه دارد طوری که بیش از نیمی از عملکرد ورزشکاران را به این فاکتور یعنی «مسائل روحی و روانی» نسبت می‌دهند.
چه بسا نبود سلامت روانی کافی به دلیل تاثیری که روی تمرکز دارد، منجر به آسیب فیزیکی شود و اینگونه نتیجه گرفتن یا نگرفتن ورزشکار را تحت‌الشعاع خود قرار دهد. به هر حال این فقط بدن ورزشکار نیست که همراه با او وارد میدان رقابت می‌شود، تمام انگیزه‌ها، آمال‌ها و آرزوها هم همزمان به صحنه می‌روند؛ فاکتورهایی که بنا به جنس و کیفیت‌شان می‌توانند ورزشکار را به سمت پیروزی سوق دهند یا نقش اهرمی بازدارنده برای او را بازی کنند.
طبیعی است این چرخه در رابطه با رویداد بزرگی مثل المپیک که رقابت و نتایج به دست آمده در آن میلیمتری‌تر و تاریخی‌تر از هر میدان دیگری است، نمود بیشتری پیدا می‌کند به خصوص برای المپیک سی و دوم که در سایه کرونا به یک المپیک استثنایی تبدیل شده است. برگزاری این دوره المپیک فعلاً یک سال به تعویق افتاده و این یعنی تحمل یک سال بیشترِ روزهای توام با تمرین، استرس، انگیزه، انتظار و … برای ورزشکارانی که کسب سهمیه کرده‌اند.
قرار بود این ورزشکاران در مردادماه امسال تکلیف خود را از حیث چگونگی حضور در المپیک مشخص کنند، یا زنگی زنگ یا رومیِ روم، یا حضور موفق و سربلند یا ناکام و بازنده؛ قرار بود بارِ روانی این مسئله تا پیش از شهریورماه از دوش المپین ها برداشته شود اما شیوع کرونا شرایط را برای آنها به گونه‌ای رقم زد که نه تنها تحمل این بار و مصائبش را برای مدت یک سال دیگر تمدید کرد بلکه دل‌مشغولی‌های دیگری هم به خاطر دوری از تمرین و مسابقه برای‌شان ایجاد کرده است.
مجموع این عوامل می‌توانند دست به دست هم دهند و اختلال روحی و روانی ورزشکاران المپیکی و در نتیجه ناکارآمدی آنها در توکیو را رقم بزنند اگر توجه و چاره‌اندیشی‌های لازم، به وقتش و به اندازه نباشد.
خطر ابتلای المپین ها به «فرسودگی ذهنی»
تمام ورزشکاران در دوره تمرینی، علاوه بر انجام تمرینات تخصصی و به دلیل تحمل شرایط سخت اردویی، دوری از خانواده و دل‌نگرانی بابت آینده، اضطرابِ آزمون پیش رو و نتیجه آن، تحت یک فشار روانی هم قرار می‌گیرند. این موضوع در رابطه با مسافران توکیو و به خاطر شرایط استثنایی پیش آمده برای آنها می‌تواند خیلی حاد شود و به همین دلیل دستیابی به آرامش و کنترل روانی لازم، در مورد این دسته ورزشکاران بیشتر از همه احساس می‌شود.
«مژگان کُرد» از کارشناسان مرکز روانشناسی آکادمی ملی المپیک هم این موضوع را تایید می‌کند. وی در گفتگو با خبرنگار مهر با تاکید بر اینکه تعویق المپیک و بی توجهی به مسائل روانشناختی ورزشکاران می‌تواند باعث «فرسودگی ذهنی» در آنها شود، گفت: متهمی را در نظر بگیرید که منتظر اجرای حکمش است یا جوانی که در کنکور شرکت کرده و انتظار اعلام نتایج را می‌کشد. اینها حکم ورزشکاری را دارند که تمرین داشته یا در حال سپری کردن اردو است و منتظر آغاز مسابقه و مشخص شدن عملکردش در آن است.
وی ادامه داد: الان به خاطر تعویق المپیک، روزهای انتظار برای المپین ها خیلی طولانی‌تر شده است، روزهایی که از روزهای تلاش و تمرین سخت و سنگین‌تر می‌گذرند و همین مسئله می‌تواند باعث «فرسودگی ذهنی» در آنها شود. اینجاست که برنامه‌ریزی روانی و انجام اقدامات علمی و تخصصی می‌تواند مانع از بروز عوامل مخرب در عملکرد ورزشکاران شود.
درهای جدید با کلیدهای قدیمی باز نمی‌شوند
این کارشناس روانشناسی همچنین به زمان لازم برای آماده کردن روحی و روانی ورزشکاران تاکید دارد. به هر حال به همان اندازه که نیاز است به ورزشکار برای تمرین زمان مشخصی داده شود تا به تدریج بر آمادگی خود اضافه کند و خود را برای زمان مسابقه به اوج برساند، نیاز است برای آمادگی ذهنی و روانی ورزشکار هم زمان کافی تامین شود به گونه‌ای که ورزشکار در جریان مسابقات از این حیث، صد در صد وضعیت ایده آل را داشته باشد.
این در حالی است که امروز به خاطر کرونا در زمان برگزاری المپیک به عنوان هدف اصلی المپین ها فاصله یک ساله ایجاد شده است. این افراد اما بعد از کسب سهمیه یا در حین تلاش برای دستیابی به آن، با تغییر در زمان برگزاری مواجه شدند. طبیعی است که حالا با فاصله ایجاد شده و شرایط خاصی که کرونا به وجود آورده، نمی‌توانند با همان دست فرمان قبل به روند تمرینات‌شان ادامه دهند. در واقع درهای جدید که پیش روی ورزشکاران المپیکی قرار گرفته‌اند با کلیدهای قدیمی باز نمی‌شوند بنابراین باید به فکر راهکارهایی بود تا زنگ خطری که مژگان کُرد به آن اشاره داشت – فرسودگی ذهنی – به صدا در نیاید.
تاکید بر هدف گزینی
«علی حجتی» دیگر کارشناس مرکز روانشناسی آکادمی ملی المپیک در این زمینه بر ایجاد «هدف گزینی» برای ورزشکاران المپیکی تاکید دارد. وی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: برای جلوگیری از آسیب ورزشکار از حیث روانی، باید به هدف گزینی اهمیت داده شود که از لحاظ ذهنی کمک فوق‌العاده ای به او می‌کند.
وی تصریح کرد: هدف گزینی این احساس را در ورزشکار ایجاد می‌کند که به بیراهه نرفته و برای رسیدن به هدف که همان المپیک است، در مسیر مستقیم و درست قرار گرفته است. همین مسئله روی اعتماد به نفس او هم تاثیر بسزایی دارد.
این روانشناس ورزشی همچنین گفت: وقتی از المپیک و ورزشکاران حرفه‌ای شرکت کننده در آن حرف می زنیم باید به جزئیات بهای زیادی داد. مواردی که شاید خیلی به چشم نیایند اما تاثیری فوق‌العاده بر عملکرد دارند.
بساط «حواس پرتی» ورزشکاران جمع شود
«برای هدف گزینی مورد نظر و توجه به جزئیات مورد تاکید چه باید کرد؟»، پاسخ حجتی به این پرسش این بود: لازم نیست کار خیلی خاص و بزرگی انجام داد، فقط اینکه باید ایجاد انگیزه کرد، برای حضور موفق در المپیک که از آن به عنوان «هدف» تعبیر می‌شود، انگیزه لازم است. این فاکتور است که روی تلاش و استمرار یک ساله آن تاثیر می‌گذارد. نباید این مهم را نادیده گرفت.
وی در توضیح بیشتر این موضوع مورد بحث عنوان کرد: مسائل مالی، نبود امکانات کافی، نداشتن محیط مناسب برای تمرین یا برنامه لازم برای آن از عواملی است که به نوعی باعث حواس پرتی ورزشکار می‌شود و همزمان با دور کردن او از آمادگی بدنی، روی مسائل روحی و روانی او تاثیر مخرب خواهد داشت. این عوامل ورزشکار را از مسیر موفقیت دور می‌کند بنابراین باید جلوی آنها گرفته می‌شود.
این کارشناس روانشناسی از وعده وعیدهایی که به ورزشکاران بابت نتیجه‌گیری و مدال‌آوری آنها برای المپیک داده می‌شود به عنوان بخش مهمی از جزئیات موردنظر یاد کرد و گفت: وعده پرداخت پاداش یک سیاست کلی است اما زمان پرداخت یا چگونگی آن یکی از جزئیات است. همچنین نحوه برگزاری اردوها، ارائه خدمات و … هم جزئی از جزئیات هستند. در یک سال باقی مانده تا المپیک خیلی بیشتر از همیشه باید به اینها اهمیت داده شود.
حجتی با بیان اینکه برنامه‌ریزی بدون ضمانت اجرایی مشکل ورزش کشور است، یادآور شد: وقتی وعده‌ای داده می‌شود، ورزشکار شب را با ذوق آن به صبح می‌رساند پس مسئولان به فکر کار شاق نباشند، به وعده‌هایشان عمل کنند.
حضور روانشناس در کنار المپین ها الزام شود
به طور حتم روانشناسی ورزشی یکی از ارکان مهم و تاثیرگذار در رشد و کارآیی ورزشکاران است به خصوص برای آنهایی که به المپیک اعزام می‌شوند و ویژه‌تر برای این دوره المپیک که شرایط آن خاص‌تر از هر دوره دیگری است. به همین دلیل «مژگان کُرد» بر لزوم حضور روانشناس کنار تیم‌ها و ورزشکاران تاکید دارد.
وی در این رابطه با یادآوری اینکه فدراسیون والیبال از سال‌ها پیش موضوع روانشناسی ورزشی و استفاده از کارشناسان این حوزه کنار تیم‌های خود را به طور جدی دنبال می‌کند، روایتی از حمزه زرینی عضو پیش تیم ملی والیبال را یادآور شد و گفت: این بازیکن می‌گفت اگر بهترین روانشناس دنیا هم باشید و در جایگاهی غیر خاص به ما ملی‌پوشان توصیه‌هایی داشته باشید، خیلی توجه نمی‌کنیم اما اگر به عنوان یک مربی و عضو کادر فنی، رودر روی بازیکنان قرار بگیرید، صحبت‌ها کاملاً تاثیرگذار می‌شود.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: به کادر فنی تیم‌ها و در کنار سرمربی، مربی، بدنساز، ماساژور و … باید یک مربی روانشناسی هم اضافه شود. این موضوع باید وارد چارت وزارت ورزش شود. وزارتخانه تمام فدراسیون‌ها را به ملزم به فعال کردن کمیته روانشناسی و استفاده از روانشناس در کنار ورزشکاران‌شان کند. به خصوص که برنامه روانشناسی ورزش کشور در آکادمی ملی المپیک آماده اجراست، هر فدراسیون و تیمی متقاضی شود، روانشناس در اختیار خواهد گرفت.
عوامل موثر در ایجاد آرامش روانی
به گفته مژگان کُرد، در بسیاری کشورهای دنیا و برای جلوگیری از ابتلای المپین‌ها به فرسودگی ذهنی، اقدامات قابل توجهی انجام شده است. این دست اقدامات در ورزش ایران هم قابل ارائه است البته اگر متقاضی داشته باشد!
وی در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: از حیث مهیا کردن شرایط آرامش روانی ورزشکاران از دیگر کشورها عقب نیستیم حتی در برخی امور جلوتر هم هستیم اما اینکه فدراسیون‌ها، تیم‌ها، مربیان و ورزشکاران به چه میزان از این امکانات استفاده کنند، مهم است. ما در مرکز روانشناسی آکادمی برای تمام رشته‌ها مشاوره رایگان داریم اما تا به امروز درصد مراجعه کنندگان مان خیلی بالا نبوده است.
علی حجتی هم به یک مسئله قابل توجه اشاره دارد و اینکه در رابطه با مسائل روانی خودِ ورزشکار نقش حیاتی دارد. وی با یادآوری تاکیدی که بر هدف گزینی داشت، گفت: کمیته ملی المپیک و فدراسیون‌ها در این زمینه دخیل هستند اما بیشترین نقش را مربیان و به خصوص خودِ ورزشکاران دارند.
وی ادامه داد: مدیران تصمیم گیرنده می‌توانند با اتخاذ تصمیماتی (مثل پرداخت پاداش) بهانه‌ها را کم کنند، فدراسیون شرایط را مهیا می‌کند و مربی هم برنامه می‌دهد اما در نهایت این خودِ ورزشکار است که در مرحله اجرا ایفای نقش می‌کند. اجرا و چگونگی آن مهمترین و تعیین کننده‌ترین اصل است. ورزشکار باید هر آنچه او را از مسیر اصلی منحرف می‌کند، از خود دور کند تا بتواند تمرکزش را بالا ببرد. ورزشکار فراموش نکند که برای خاص بودن باید خاص زندگی کند، نمی‌تواند به صورت عام باشد و نتیجه خاص بگیرد.
مبادا خیلی زود، دیر شود
به زعم خیلی‌ها تعویق المپیک و فرصت یک ساله ایجاد شده برای آن، فرصت مناسبی برای شکل‌گیری کاروان المپیک با ورزشکارانی آماده‌تر است اما نباید از مطالبات روانی ورزشکاران و تاثیری که در یک فاصله زمانی می‌تواند ایجاد کند، غفلت کرد.
بلاتکلیفی، استرسِ آسیب دیدگی، وضعیت حریفان، ترس از نتیجه ضعیف گرفتن یا فشارِ مدال‌آوری، تمدید دوری از خانواده و روزهای پرفشار تمرین، کنترل وزن و استرس کم و زیاد شدن آن، لزوم داشتن تمرکز و … از عواملی است که در بسامانی یا نابسامانی روانی ورزشکار تاثیرگذار است.
یک سال فرصت است تا همزمان با آمادگی بدنی ورزشکاران، این فاکتورها را هم کنترل و در جهت نتیجه‌گیری هدایت کرد اما باید در نظر داشت که بعضاً «خیلی زود، دیر می شود»؛ برای سلامت روانی المپین ها و اندازه‌گیری آن باید همزمان با برنامه‌ریزی تمرینی اقدام شود نه دیرتر.
