موضوع پسماند و زباله همچون اژدهایی هفت‌سر بر طبیعت استان چنبره زده که در این باره اقداماتی برای حل این معضل از جمله بحث کمپوست، زباله‌سوز، تفکیک زباله از مبدا، شیرابه زباله و سایر درحال اجرا است که برای اطلاع از آخرین وضعیت مدیریت پسماند استان مازندران، چالش‌های موجود، برنامه های در حال اجرا و اقدامات و عملکرد محیط زیست و دولت سیزدهم در این خصوص در استان، مصاحبه‌ای با فربد فخاری رئیس اداره مدیریت زیست محیطی آب، خاک و پسماند اداره کل حفاطت محیط زیست مازندران و دبیر کمیته فنی پسماند استان ترتیب دادیم که در ادامه با هم می‌خوانیم؛
وظیفه محیط زیست در برابر پسماند
لطفا توضیح دهید محیط زیست استان اصولا در حوزه مدیریت پسماند چه وظایفی دارد؟ آیا از نظر شما که سال‌ها تجربه فعالیت در این حوزه را دارید شرایط به درستی پیش می‌رود؟ انتظارات شما چیست و چه پیشنهاداتی دارید؟ یا همچنان از روش‌های قدیمی و سنتی استفاده می‌شود یا استان برنامه‌های جدیدی در این حوزه دارد؟
فخاری: لازم است از شما تشکر کنم، چون به موضوع مهمی اشاره کردید؛ بعضی از مردم و حتی برخی از مسؤولان اجرایی و گاها برخی خبرنگاران محلی هنوز هم تصورشان این است که اگر زباله‌ها در برخی مراکز مدیریت نمی‌شود مسؤول و مدیر اجرایی آن محیط زیست است؛ به همین دلیل انتقادات و تجزیه و تحلیل‌هایی گاهی به دور از انصاف صورت می‌گیرد که در این لحظه، از فرصت استفاده کرده و اعلام می‌دارم محیط زیست در این خصوص دو وظیفه اصلی و کلی دارد.
موضوع نخست اینکه براساس ماده ۲۳ قانون مدیریت پسماندها که در سال ۱۳۸۳ به تصویب رسید و آئین‌نامه اجرائی آن نیز در سال ۱۳۸۴ ابلاغ شد، محیط زیست وظیفه نظارت بر حسن اجرای این قانون (مفاد فاتون و آیین‌نامه‌های اجرائی ان )را برعهده دارد و در واقع ناظر بر عملکرد سایر دستگاه‌ها و مدیران اجرایی پسماند است.
موضوع دوم اینکه براساس تبصره ذیل ماده ۲ آیین‌نامه اجرائی قانون مدیریت پسماند نیز پس از سال ۱۳۸۸، دبیرخانه کارگروه راهبردی مدیریت پسماند استان که به‌عنوان عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری در حوزه مدیریت پسماند استان فعالیت میکند از اداره کل امور شهری و شوراهای استانداری به اداره کل حفاظت محیط زیست استان‌ها انتقال یافت.
بنابراین محیط زیست علاوه بر وظایف کلی حفاظت از آب، خاک و هوا تنوع زیستی و منابع طبیعی وحیات وحش و دوم وظیفه نظارتی و ایجاد هماهنگی در حوزه مدیریت پسماند را برعهده دارد و به هیچ عنوان وظیفه اجرایی ندارد و اصولا هیچ اعتباری نیز برای مدیریت اجرایی پسماند ندارد لذا صرفا وظیفه نظارت، پیگیری و مطالبه‌گری در این حوزه را دارد.
در صورتی‌که پس از پیگیری‌ها درباره موضوعی به نتیجه نرسد، می‌تواند در آخرین مرحله در مراجع قضایی طرح شکایت کرده و منتظر صدور احکام قضایی باشد.
بنابراین توصیه ما این است که لزوما انتقادات مطرح شده از عملکرد محیط زیست باید در چارچوب قوانین، شرح وظایف، مسؤولیت‌ها و اختیاراتی باشد که دارد.
فعالیت کارگروه پسماند با نظارت استاندار
اگر ممکن است توضیحاتی درباره فعالیت کارگروه‌های پسماند شهرستانی و استانی بفرمایید؟
فخاری: در سطح شهرستان‌ها کارگروه پسماند شهرستانی را داریم که با ریاست معاونان عمرانی فرمانداری‌ها و دبیری رئیس حفاظت محیط زیست شهرستان‌ها و با حضور سایر اعضای کارگروه و البته با نظارت فرمانداران برگزار می‌شود که در این کارگروه‌ها مهم‌ترین موضوعات مرتبط با پسماند شهرستان‌ها مورد بررسی قرار گرفته و درباره آن تصمیم‌گیری می‌شود.
البته چنانچه موضوعاتی مطرح شود که در سطح شهرستان، امکان یا اختیار تصمیم‌گیری نهایی مهیا نباشد یا وابسته به تصمیم‌گیری در سطح بالاتری باشد به کارگروه پسماند استان که با ریاست معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری و دبیری مدیرکل حفاظت محیط زیست و حضور اعضای کارگروه پسماند استانی و البته با نظارت استاندار برگزار می‌شود، ارجاع خواهد شد.
لازم به ذکراست اعلام کنم کارگروه راهبردی مدیریت پسماند استان به‌عنوان عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری نقش مهمی در سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری و سایر دارد به همین دلیل از جایگاه، نقش و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
تشکیل کمیته‌های تخصصی در کارگروه پسماند
به نظر می‌رسد برخی از مصوبات کارگروه پسماند استان اجرایی نمی‌شود یا از ضمانت اجرایی لازم برخوردار نیست؛ آیا برای تقویت عملکرد کارگروه پسماند استان به‌ویژه در دولت سیزدهم برنامه و اقدامی داشته‌اید؟
فخاری: با آغاز دولت سیزدهم و پس از انتصاب آقای کاویان به‌عنوان مدیرکل جدید حفاظت محیط زیست مازندران، از آنجایی‌که از چهره‌های علمی و از اساتید دانشگاهی بوده و موضوعات را به‌صورت تخصصی رصد می‌کنند در نخستین اقدام دستوراتی دادند تا یک موضوعات حتما به‌صورت کارشناسی شده و تخصصی پیگیری شود.
همچنین گزارشی از عملکرد کارگروه در سال‌های گذشته به همراه آسیب‌شناسی درباره عدم موفقیت کارگروه در برخی موارد خاص ارائه شد، لذا با توجه به به تجربه همکاری با ۶ مدیرکل در سنوات گذشته و سابقه حضور در بیش از ۲۰۰ جلسه کمیته تخصصی، ۴۰کارگروه پسماند استانی و ۸ جلسه کارگروه ملی مدیریت پسماند، گزارشی تهیه و در چند جلسه‌ای تخصصی که با حضور مدیرکل برگزار شد، موضوعات مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در ادامه مقرر شد با توجه به اینکه برخی مصوبات به‌صورت کلی به تصویب می‌رسید لذا در مرحله اجرا در برخی موارد با مقاومت‌ها یا موانعی مواجه می‌شد که این موضوع نیاز به بررسی‌های کارشناسی و تجزیه و تحلیل تخصصی قبل از تصویب داشت.
موضوع دیگر اینکه در جهت تقویت عملکرد کارگروه پسماند استان و افزایش راندمان آن، کمیته‌های تخصصی در حوزه‌های پزشکی، عادی، کشاورزی، صنعتی و ویژه تشکیل شده تا هم موضوعات به صورت تخصصی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل کارشناسی قرار گیرد و هم در مرحله اجرا با مشکلات کمتری مواجه شود.
در ادامه پس از برگزاری چند جلسه تخصصی، شیوه نامه‌ای با عنوان شیوه‌نامه اجرایی کمیته فنی و کمیته‌های تخصصی پسماند استان تدوین و پس از اصلاحات نهایی به استانداری و معاون هماهنگی امور عمرانی استاندری ارسال شد و در ادامه برای تصویب نهایی به کارگروه پسماند استان ارجاع و پس از طرح موضوع در دو جلسه متوالی کارگروه، به تصویب نهایی رسید و در شرایط فعلی نیز در حال اجرا است.
در تدوین این شیوه‌نامه سعی شد تا از مشارکت همه دستگاه‌های اجرایی، مراکز دانشگاهی و حتی صنایع و شهرداری‌ها استفاده شود.
بنابراین پایه و اساس کار و شیوه بررسی موضوعات کاملا اصولی و درست است اما اینکه چرا برخی مصوبات در مرحله اجرا با مشکلاتی مواجه می‌شود یا دیرتر از زمان مورد انتظار عملیاتی می شود به عوامل مختلفی از قبیل تامین اعتبارات، تعارض منافع ذینفعان، مشکلات مربوط به مکان‌یابی اجرای پروژه‌ها یا تامین زمین تنش‌های اجتماعی و سایر بستگی دارد که البته در اینخصوص، کارگروه تا حصول به نتیجه مورد نظر به پیگیری‌های خود ادامه می‌دهد.
وجود ۵ نوع پسماند
لطفا توضیحاتی درباره عملکرد و فعالیت کمیته فنی و کمیته‌های تخصصی پسماند بفرمایید؟
فخاری: همانگونه که استحضار دارید ما پنج نوع پسماند داریم، نخست پسماندهای خانگی یا عادی که تولیدکننده آن مردم عادی هستند و شامل پسماندهای عادی شهری و روستایی است؛ به این معنا کت برحسب محل تولید در مناطق شهری و روستایی تقسیم‌بندی می‌شوند و براساس ماده هفت قانون مدیریت پسماند نیز مدیران اجرایی پسماند در این خصوص برحسب محل تولید، دهیاران، بخشداران و شهرداران هستند.
نوع دوم پسماندهای پزشکی که در مراکز پزشکی، بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، مطب‌ها و سایر مراکز درمانی تولید می‌شود و مدیر اجرایی ان نیز تولیدکنند‌ه‌ها هستند.
نوع سوم پسماندهای کشاورزی بوده که در اثر فعالیت‌های کشاورزی تولید می‌شود و شامل پسماندهای تولیدی در حوزه‌های کشاورزی، دامپروری‌ها، مرغداری‌ها، کشتارگاه‌ها و سایر است و مدیر اجرایی ان نیز تولیدکنند‌ه‌ها محسوب می‌شوند.
پسماندهای صنعتی نوع دیگری از پسماندها هستند که در اثر فعالیت‌های واحدهای صنعتی، معدنی، شیمیایی و سایر تولید می‌شود و مدیر اجرایی ان نیز تولید کنند‌ه‌ها به شمار می‌روند.
همه این چهار نوع پسماند در صورتی‌که یکی از شرایط پنج‌گانه سمیت، بیماری‌زایی، خورندگی، احتراق و اشتعال خودبه‌خودی را داشته باشند به‌عنوان پسماند ویژه شناخته می‌شوند و مستلزم مدیریت ویژه هستند.
براین اساس برای تخصصی شدن فعالیت کارگروه پسماند استان همانگونه که در بالا اشاره شد نسبت به تشکیل چهار کمیته تخصصی پسماند عادی، پزشکی، کشاورزی و صنعتی و ویژه اقدام شد که به صورت ماهانه حداقل یک بار در ماه و برحسب مورد چند بار در ماه جلسات را برگزار کرده و سپس مصوبات آن در یک کمیته فنی که مستقیما ذیل کارگروه پسماند استان و با مسؤولیت محیط زیست فعالیت میکند مورد بررسی قرار می‌گیرد.
چنانچه موضوعی به تصویب کمیته فنی برسد مجوز طرح در جلسه کارگروه راهبردی مدیریت پسماند استان را برای اتخاذ تصمیمات نهایی خواهد داشت.
البته اگر در پیگیری موضوعات تخصصی در هر مرحله، چنانچه دبیرخانه کمیته تخصصی مربوطه پس از بررسی‌های فنی به این نتیجه برسد که طرح ارائه شده دارای نواقصی بوده و در صورت رفع نواقص می‌تواند مجددا مورد بررسی قرار گیرد،می‌تواند جلسات تکمیلی را برگزار کند و اگر قابلیت اجرایی لازم را ندارد می‌تواند با استدلال آن را رد کند.
بررسی وضعیت پسماند در کارگروه‌های تخصصی
در این کمیته‌ها چه موضوعاتی مطرح و بررسی می‌شود و چه افرادی در آن عضویت دارند؟
فخاری: همانگونه که پیشتر اعلام کردم موضوعات و موارد مرتبط با هر کمیته به‌صورت تخصصی در کمیته مربوطه مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ به‌طور مثال موضوعات مربوط به تفکیک زباله از مبدا، مدیریت مراکز دفن و دپوی پسماند، سیستم‌های تصفیه شیرابه، نخاله‌های ساختمانی، پروژه‌های مدیریت پسماند عادی نظیر کارخانه‌های کمپوست، زباله‌سوز، سیستم‌های بازیافت و ساید در کمیته تخصصی پسماند عادی و موضوعاتی نظیر مدیریت پسماندهای کشتارگاهی از جمله ضایعات و تلفات کشتارگاهی، فضولات دامی و مرغی، کاه و کلش، میوه‌های فاسد شده، کود و سموم تاریخ مصرف گذشته و سایر در کمیته تخصصی پسماند کشاورزی، همچنین مباحث مربوط به مدیریت پسماندهای پزشکی از قبیل پسماندهای عفونی، دارویی و شیمیایی، تیزو برنده در کمیته تخصصی پسماند پزشکی و مباحث مربوط به پسماندهای تولیدی کارخانه‌ها ، صنایع و معادن و….در کمیته تخصصی پسماند صنعتی و ویژه بررسی می‌شود.
دبیر و رئیس کمیته‌های تخصصی از دستگاه‌های اجرایی مرتبط با موضوع انتخاب می‌شوند که شامل ادارات کل امور شهری استانداری( دبیر خانه پسماند خانگی عادی)، جهادکشاورزی( دبیر خانه پسماند کشاورزی ) ، شرکت شهرک‌های صنعتی استان( دبیر خانه پسماند صنعتی و ویژه ) و دانشگاه علوم پزشکی مازندران ( دبیر خانه پسماند پزشکی ) هستند که در همه کمیته‌ها یک نفر از اعضای هیأت علمی مراکز دانشگاهی با رشته مرتبط نیز حضور دارند.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، محیط زیست استان، استانداری، سازمان مدیریت پسماند استان،اداره کل راهداری، همیاری شهرداری‌های استان، شهرداری مرکز استان و سایر نیز از دیگر اعضای کمیته‌ها هستند.
پس از تصویب موضوع در کمیته‌های تخصصی در ادامه به کمیته فنی پسماند استان که با ریاست و دبیری محیط زیست استان مدیریت می‌شود ارجاع و در صورت تصویب کمیته مذکور جهت ارجاع و تصویب نهایی به کارگروه پسماند استان ارسال می‌شود.
واقع شدن مراکز دپوی زباله در مناطق زیبای جنگلی
به نظر می‌رسد بیشتر فعالیت کارگروه پسماند استان به مدیریت پسماندخانگی (عادی ) معطوف شده است؟
فخاری: قطعا ـ با توجه به شرایط ویژه استان مازندران در حوزه گردشگری به‌دلیل برخورداری از شرایط خاص اقلیمی،آب و هوای مطبوع و وجود مواهب طبیعی از جمله دریا، جنگل، مناطق زیبای کوهستانی، اماکن زیارتی، پارک‌های جنگلی، آبشارهای طبیعی و همچنین جمعیتی که به هر دلیل در سال‌های گذشته اقدام به ساخت یا خرید مسکن در مازندران کردند ( ساکنان غیربومی)، ما هر ساله میزبان مسافران زیادی از اقصی نقاط کشور و دنیا هستیم.
در سال‌های اخیر، رتبه نخست ورود گردشگر و مسافر را در میان استان‌های کشور به خود اختصاص داده‌ایم که حتی وجود چنین شرایطی قابل مقایسه با سایر استان‌های شمالی کشور نیز نیست.
بنابراین میزان پسماندهای تولیدی در بخش خانگی و عادی حائز اهمیت و نیازمند مدیریت ویژه از حیث میزان تولید است؛ با این اوصاف لزوما منطقی خواهد بود بخش عمده‌ای از عملکرد کارگروه و اقدامات مدیران اجرایی پسماند و مسؤولان نظارتی به حوزه مدیریت این دسته از پسماندها معطوف شود؛ چرا که در برخی مواقع و ایام تعطیل، میزان تولید زباله استان به دو یا چند برابر حالت عادی هم می‌رسد که مدیریت اجرایی استان را دچار چالش جدی میکند یعنی ما علاوه بر مدیریت پسماندهای تولیدی استان در شرایط عادی باید وظیفه مدیریت پسماندهای تولیدی افراد غیربومی ساکن در استان، گردشگران و مسافران و افرادی که از استان‌های دیگر وارد استان شده‌اند را هم به دوش بکشیم.
البته این هرگز به این معنا نیست که به مدیریت سایر پسماندها توجهی نمی‌شود یا برای آن در کارگروه تصمیماتی اتخاذ نمی‌شود؛ اما بخش قابل توجهی از اقدامات و پیگیری‌ها و عملکرد کارگروه به مدیریت این دسته از پسماندها معطوف می‌شود.
به صراحت اعلام می‌کنم در مقایسه با سال‌های گذشته وضعیت مدیریت پسماند بسیار مناسب‌تر و به سمت شرایط بهتر پیش می‌رود، هرچند وضعیت فعلی به هیچ عنوان مورد پذیرش ما به‌طور کامل نیست.
انتظار ما این است که اولا پروژه‌های تعریف شده در طرح جامع مدیریت پسماند به‌طور کامل و با ظرفیت نهایی به بهرهبرداری برسد، طرح جامع مدیریت پسماند استان بازنگری و نواقص آن برطرف شود.
مراکز دفن و دپوی زباله که اکثریت در مناطق زبیای جنگلی واقع شدند و برخی سابقه بیش از چهار دهه انتقال و پذیرش زباله را دارند و زیرساخت‌های لازم بهداشتی را در شرایط فعلی ندارند سامان‌دهی و مجهز به سیستم‌های تصفیه شیرابه شوند و با اقدامات مدیریتی میزان زباله‌های انتقالی به این مراکز را به تدریج کاهش دهیم.
بیخطرسازی پسماندهای پزشکی
آیا به مسائل و مدیریت سایر پسماندها هم توجهی می‌شود به‌طور مثال برای مدیریت و کنترل پسماندهای پزشکی شرایط چگونه است ؟
فخاری: در دولت سیزدهم پس از تهیه بانک اطلاعاتی اولیه درخصوص پسماند پزشکی، نظارت‌ها و پیگیری‌ها و همچنین رصد اقدامات انجام شده در جهت بیخطرسازی پسماندهای پزشکی از جمله عفونی بسیار بیشتر از دوره‌های قبل بوده و پس از تشکیل کمیته تخصصی پسماند پزشکی، موضوعات مربوطه بلافاصله در کمیته مذکور مطرح و برای آن تصمیم‌گیری می‌شود.
در جلسات کمیته ریاست آن با دانشگاه علوم پزشکی مازندران است، رئیس مرکز بهداشت استان، رئیس نظام پزشکی استان و نمایندگان سایر دستگاهای ذیربط حضور مستمر و فعال دارند.
بیشتر بیمارستان‌ها مجهز به سیستم بی‌خطرساز پسماند هستند
در شرایط فعلی وضعیت مدیریت پسماندهای عفونی چگونه است؟
فخاری: با پیگیری‌های مستمر اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران و همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی، نظام پزشکی، استانداری و سایر دستگاه‌های ذیربط، خوشبختانه شرایط در مقایسه با گذشته بسیار بهتر شده است.
در حال حاضر ما سه شرکت خصوصی داریم که در زمینه بیخطرسازی پسماندهای عفونی فعالیت دارند و عملکردشان هم از طریق دانشگاه علوم پزشکی و هم محیط زیست و آزمایشگاه‌های معتمد رصد و نظارت می‌شود.
البته لازم است توضیح دهم دامنه فعالیت این مراکز خصوصی بیشتر برای مدیریت پسماندهای مطب‌ها، مراکز و درمانگاه‌های خصوصی است و تقریبا بیشتر بیمارستان‌ها در داخل مجهز به سیستم بی‌خطرساز پسماند هستند و چند بیمارستانی هم که خود به این سیستم مجهز نیستند یا به بیمارستان‌های دارای ظرفیت مازاد یا به شرکتهای خصوصی، پسماندهای خودرا انتقال می‌دهند.
چنانچه هرکدام از سیستم‌های بخش خصوصی یا بیمارستان‌ها نیز دچار نقص فنی شود تا زمان رفع نقص امکان جابجایی پسماندها به مراکزی که ظرفیت مازاد دارند وجود دارد.
البته ما در حال پیگیری برای افزایش ظرفیت سیستم‌های بی‌خطرساز بخش خصوصی و بیمارستان‌ها در سطح استان هستیم تا نگرانی ها در اینخصوص به‌طور کامل برطرف شود.
هرچند روش‌های تکمیلی هم در شرایط فعلی برای مدیریت پسماند وجود دارد که استفاده از آن هم میزان و حجم پسماندهای باقی‌مانده را به شدت کاهش می‌دهد و هم در صورت کنترل آلاینده‌های تولیدی مربوط به سیستم، روش‌های مطمئن‌تری هستند اما مشکل در اجرای این سیستم‌ها، گران بودن خدمات و هزینه‌های بالای مربوط به راهبری آن است که از سوی تولید کنندگان و مدیران اجرایی پسماند مورد پذیرش و استقبال قرار نمی‌گیرد؛ البته این موضوع در دستور کارجدی کمیته تخصصی پسماند پزشکی برای رسیدن به یک نتیجه و هدف بهتر قراردارد.
ورود شرکتهای خصوصی برای سرمایه‌گذاری
آیا در شرایط فعلی تمامی پسماندهای پزشکی به‌ویژه عفونی به این روش مدیریت می‌شود یاخیر؟
فخاری: درخصوص بخش اول سوال لازم است عرض کنم که پسماندهای پزشکی فقط مربوط به پسماندهای عفونی نمی‌شود و پسماندهای دیگری هم دراین بخش تولید می‌شود که نیاز به مراقبت و مدیریت ویژه دارد به‌طور مثال پسماندهای دارویی و شیمیایی حاصل از فعالیت در مراکز پزشکی که در شرایط فعلی یا در اتاقک‌هایی دپو می‌شود و یا باید به استان‌های دیگر که شرایط امحاء در آن استان مهیا است، منتقل شود.
البته ما از طریق دانشگاه‌های علوم پزشکی مازندران و بابل و کمیته تخصصی پسماند پزشکی استان در حال پیگیری برای ورود شرکتهای خصوصی برای سرمایه‌گذاری در استان برای مدیریت این دسته از پسماندها هستیم که امیدوارم به نتایج خوبی منجر شود.
بنابراین براساس قوانین،ستور العمل‌ها و مصوبات ابلاغی هیچ مطب، درمانگاه، بیمارستان یا مراکز پزشکی مجاز نیست و حق ندارد قبل از بیخطرسازی پسماندهای تولیدی خود، آن را به سطل‌های جمع‌آوری زباله پسماند عادی یا مراکز دفن و دپوی عادی منتقل کند و در صورت مشاهده برخورد قاطعی در این خصوص خواهیم داشت.
پیگیری قضایی در صورت تخلف
در برخی مواقع اخبار یا تصاویری از عدم مدیریت پسماندهای عفونی در برخی مراکز دفن و دپو منتشر می‌شود نظر شما چیست؟
فخاری: ما این موضوع را به طور کامل رد نمی‌کنیم و در برخی موارد ممکن است برخی مطب‌ها و حتی بیمارستان‌ها هم تخلفاتی به‌صورت موردی در این زمینه داشته باشند اما قطعا در صورت مشاهده برخورد می‌شود؛ به طور نمونه در یک ماه گذشته دریکی از پایش‌های صورت گرفته از سوی همکاران محیط زیست در یکی از مراکز دفن و دپوی استان، پسماندهای عفونی بی‌خطر نشده مربوط به یکی از بیمارستان‌های استان مشاهده شد که بلافاصله پس از ردیابی و مشخص شدن منبع تولیدکننده، از مسوول مربوطه در مراجع قضایی طرح شکایت شد و در شرایط فعلی پرونده مفتوح بوده و در حال بررسی است؛ درخصوص برخی مطب‌ها هم به همین شکل پس از صدور اخطار نسبت به شکایت اقدام می‌شود.
ما در این حوزه با کسی تعارف نداریم و با هرشخص یا مدیری که بخواهد امنیت سلامت مردم و محیط زیست را به خطر اندازد پس از صدور اخطاریه، برخورد قانونی خواهیم کرد، اما لازم است اعلام کنم در برخی موارد هم تصاویری به‌صورت کادر بسته و بدون آدرس و نام و نشان در فضای مجازی منتشر می‌شود که بررسی مطالب درج شده نشان می‌دهد که صرفا هدفی جز تخریب یا سوءاستفاده‌های شخصی وجود ندارد؛ چرا که اگر افراد چه افراد عادی و دلسوز محیط زیست و چه خبرنگار و فعال رسانه‌ای باشد باید در مرحله اول، خود را یک همیار محیط زیست بداند و به محض مشاهده تخلفات زیست‌محیطی و بهداشتی به‌ویژه در حوزه مدیریت پسماند، در سریع‌ترین زمان ممکن، گزارش مربوط به مشاهدات خود را به نزدیک‌ترین مرکز بهداشت یا اداره حفاظت محیط زیست شهرستان و یا در صورت عدم موفقیت در سطح شهرستانی به دانشگاه‌های علوم پزشکی و مرکز بهداشت استان و در مرحله بعد به اداره کل حفاظت محیط زیست اطلاع رسانی کند.
البته درخصوص مدیریت پسماند پزشکی لازم است عرض کنم ما هیچ مسؤولیتی برای مدیریت اجرایی آن نداریم و مطابق قانون در مرحله اول مسؤولیت اصلی با تولید کننده است؛ در صورت تخلف تولید کننده، قبل از محیط زیست، دانشگاه‌های علوم پزشکی مازندارن و بابل به عنوان نمایندگان وزارت بهداشت در استان براساس ماده ۱۱ قانون مدیریت پسماندها و ماده ۳۶ آیین‌نامه اجرایی این قانون، وظیفه نظارت براجرای صحیح ضوابط و روش‌های اجرایی مدیریت پسماند پزشکی را برعهده دارند و می‌توانند حتی در مراجع قضایی علیه متخلف طرح شکایت کنند؛ با این اوصاف، هرچند اداره کل حفاظت محیط زیست نیز براساس ماده ۲۳ قانون مدیریت پسماند ناظر بر حسن اجرای قانون و حتی عملکرد دانشگاه‌های علوم پزشکی در این خصوص بوده و می‌تواند اقدامات تکمیلی نظارتی را انجام دهد.
لذا اینکه همه مسؤولیت‌ها را متوجه محیط زیست بدانیم کاملا اشتباه و به‌دور از انصاف است؛ در برخی موارد اطلاعاتی بدون موثق در فضای مجازی منتشر می‌شود و با اهداف سیاسی نسبت به تخریب مدیرکل و همکاران‌مان در محیط زیست اقدام می‌شود.
همکاران ما در برخی موارد در بدترین شرایط و با ریسک و خطرپذیری بسیار بالا در مراکز دفن زباله و مرکز نگهداری پسماند عفونی و البته سایر مراکز تولید کننده پسماند برای پایش و رصد عملکرد مدیران اجرایی پسماند حضور می‌یابند و با خطرات جدی روبرو هستند و در برخی ماموریت‌ها منجر به بروز صدماتی می‌شود که حتی تا اخر عمر هم باقی می‌ماند لذا قطعا شایسته تقدیر هستند؛ البته چنانچه قصوری هم داشته باشند باید پاسخگو باشند.
ما عملکردمان به‌ویژه در حوزه مدیریت پسماند بسیار شفاف است همیشه پاسخگو هستیم به‌ویژه به افکار عمومی و در صورت مشاهده تخلف در حوزه محیط زیست به‌ویژه مدیریت پسماند هم برخورد قاطعی خواهیم داشت.
افرادی که به‌صورت غیرشفاف و با ایما و اشاره و کنایه صرفا انتقاد می‌کنند و حتی یک‌بار هم با مسؤولان و کارشناسان مربوطه در این خصوص برای روشن شدن موضوع گفت‌وگویی نداشته‌اند و حتی از الفبای قانون مدیریت پسماند هم اطلاعاتی ندارند چگونه به خود اجازه می‌دهند تا عملکرد دیگران را نقد کنند؛ به نظر من این افراد خبرنگارنما و به ظاهر دوستدار محیط زیست، با اهداف و رسالت سازمانی خود بسیار فاصله دارند.
در همه ادواری که با اعتماد مدیران کل، مسؤولیت داشتم روابط ما با خبرنگاران در سطح بسیار خوبی قرارداشته و در دولت سیزدهم هم این مورد بسیار تقویت شده که هم خود اعتقاد قلبی‌ام این است و هم دستوری که مدیرکل به بنده و سایر همکاران داده‌اند مبنی بر اینکه ما وظیفه داریم در برابر عملکرد خود پاسخگو باشیم و با اصحاب رسانه و جراید و خبرنگاران هم حداکثر همکاری را داشته باشیم و در اینجا هم اعلام می‌کنم پاسخگویی به اصحاب رسانه و خبرنگاران، افتخار بزرگی برای من و همکارانم بوده و در اینخصوص نیز شعار نمی‌دهیم و عمل می‌کنیم.
نداشتن بانک اطلاعاتی پسماند
یکی از موضوعات مهم در مدیریت پسماند داشتن بانک اطلاعاتی پسماند است آیا این بانک در استان وجود دارد؟
فخاری: این نکته بسیار مهم است، در هر زمینهای، زمانی می‌توانید تصمیم مدیریتی درستی داشته باشید که در مرحله اول اطلاعات درستی ازوضعیت و شرایط موجود داشته باشید.
در این زمینه نیز یکی از ضعف‌های موجود استان در چند سال اخیر نداشتن بانک اطلاعاتی پسماند در حوزه‌های مختلف بوده که پس از سفر ریاست عالی سازمان حفاظت محیط زیست کشور به مارندران و از انتصاب مدیرکل جدید از مهم‌ترین پیگیری‌ها و دستورات،تهیه بانک اطلاعاتی مدون و بروز رسانی اطلاعات ناقص قبلی بود که در اینخصوص یا پیگیری‌های انجام شده از سوی دبیرخانه پسماند استان و براساس ماده ۳۲ آیین‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند که محیط زیست باید با همکاری دستگاه‌های مربوطه نسبت به تهیه بانک اطلاتی پسماند اقدام کند.
در یک سال اخیر اقدامات بسیار خوبی با همکاری دستگاه‌های مرتبط با موضوع صورت گرفته و در زمان تنظیم گزارش با پیگیری‌های محیط زیست و همکاری جهادکشاورزی استان بانک اطلاعاتی پسماند کشاورزی و با همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی مازندران و باب، بانک اطلاعاتی پسماند پزشکی به تفکیک شهرستان‌ها تهیه شده است.
در این خصوص با همکاری ادارات کل امور شهری و روستایی استانداری، اطلاعات اولیه در خصوص پسماندهای عادی تهیه شده و در شرایط فعلی در حال بروزرسانی و بررسی تاثیرات زباله‌های حوزه گردشگری و مسافران استان هستیم؛ البته تجهیز تمامی مراکز دفن و دپوی زباله به باسکول جهت تعیین میزان زباله‌های ورودی به این مراکز هم در حال پیگیری است.
مهم‌ترین مشکل در تهیه بانک اطلاعاتی در شرایط فعلی، مربوط به تعیین میزان پسماندهای صنعتی و ویژه استان است؛ به این دلیل که تمامی اطلاعاتی که در سال‌های اخیر جمع‌بندی شده است براساس خوداظهاری بوده و برخی از واحدهای صنعتی از ارائه اطلاعات درست خودداری کرده و همکاری لازم را نداشتد؛ البته به جز پسماندهای ویژه که عموما قابلیت بازیافت و استفاده مجدد ندارند هرچند در جهت کاهش حجم و ومیزان آن می‌شود اقداماتی انجام داد اما درخصوص پسماندهای صنعتی به‌دلیل ارزش بالای اقتصادی آن معمولا بخش قابل توجهی از آن به روش‌های مختلف جمع‌آوری و در سایر صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد و میزان کمتری ممکن است به‌صورت غیرمجاز در منابع پذیرنده به شکل غیربهداشتی و غیر محیط زیستی دفن شود.
با این اوصاف با همکاری اداره کل صمت و شرکت شهرک‌های صنعتی بانک اولیه پسماندهای صنعتی و ویژه تهیه شده و در زمان تنظیم گزارش در مرحله بروزرسانی و رصد اطلاعات درج شده هستیم.
برنامه ما این است تمامی نقل و انتقالات انجام شده در این بخش در سامانه جامع محیط زیست ثبت شود تا امکان نظارت‌ها بیشتر شود.
نابودی میکروارگانیسم‌های مفید خاک با آتش زدن کاه و کلش
*فارس: یکی از معضلات و چالش‌های زیست محیطی به‌ویژه در اواخر تیر و مرداد ماه آتش زدن کاه و کلش در مزارع کشاورزی است؛ عموما چرا چنین اقدامی از سوی کشاورزان صورت می‌گیرد؟ این اقدام چه تاثیراتی بر محیط زیست دارد؟
به موضوع مهمی اشاره کردید، هرساله از اواسط تیر تا اواخر مردادماه، شاهد آتش زدن گسترده زمینهای کشاورزی و کاه و کلش در برخی از شهرستان‌ها به‌یژه در مرکز و شرق استان هستیم که معمولا این مورد را کشاورزانی انجام می‌دهند که قصد انجام کشت دوباره برنج را دارند؛ چون به این روش می‌خواهند زمین را برای کشت دوم آماده کرده و سریع نشا کنند که این اقدام علاوه بر ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی ازجمله آلودگی هوا، آب و خاک و تغییر کیفیت آن، باعث تخریب و فرسایش خاک، ازبین رفتن موجودات و میکروارگانیسم‌های مفید خاک کاهش ظرفیت نگهداری آب، نابودی بخش قابل توجهی از مواد آلی خاک و تخریب بافت و ساختمان خاک و در نتیجه کاهش حاصلخیزی و بهره‌وری خاک در سال‌های آتی می‌شوند و در سطوح بالای آلودگی،موجب افزایش اثرات گلخانه‌ای در جو،افزایش بروز تصادفات جاده‌ای به‌دلیل کاهش دید رانندگان به‌وِیژه در زمینهای کشاورزی که در نزدیکی و مجاورت جاده واقع شده‌اند، می‌شود.
استفاده از روش‌های جایگزین برای جلوگیری از آتش زدن کاه و کلش
محیط زیست چه اقداماتی درباره آتش زدن کاه و کلش در مزارع انجام داده و چه برنامه‌ای برای کنترل وضعیت موجود دارد؟
فخاری: در اینخصوص نیز محیط زیست استان بر اساس ماده ۴۵ قانون حفاظت و بهرهبرداری از جنگل‌ها و مراتع و ماده ۲۰ قانون هوای پاک، ماده ۱۱ قانون مدیریت پسماندها و مواد ۳۰ و ۳۶ آیین‌نامه اجرائی قانون مذکور و سایر دستورالعمل‌های موجود هرساله مکاتبات لازم را با دستگاه‌های مسؤول از جمله جهاد کشاورزی استان انجام می‌دهد و از طریق ادارت تابعه نیز پیگیری‌های لازم را معمول می‌دارد.
در سال جاری نیز علاوه بر برگزاری چند جلسه با محوریت معضلات مربوط به آتش زدن کاه وکلش به میزبانی جهادکشاورزی استان جهت کنترل موضوع و همچنین استفاده از روش‌های جایگزینی از قبیل تجهیز کمباین‌داران به کاه خردکن و تقویت صنایع بازیافتی در این بخش اقدام کرده است.
البته به طور همزمان با انجام پایش‌ها و گشت‌های مشترک با اداره کل جهادکشاورزی استان که با اطلاع‌رسانی و اقدامات فرهنگی و آموزشی همراه است،به وظایف نظارتی و پایشی خود نیز عمل کرده و در صورت تکرار جرم و عدم تمکین،افرادخاطی را به مراجع قضایی معرفی میکند که این اقدام نیز در سال جدید همچون سال‌های گذشته صورت گرفته است.
لازم به توضیح است با توجه به گزارش دبیرخانه کمیته تخصصی پسماند کشاورزی در مقایسه با سال گذشته میزان آتش زدن تا حدودی کاهش یافته اما این میزان نیز به هیچ وجه قابل پذیرش نیست و در حال پیگیری برای رفع کامل این معضل در استان هستیم.
۵ پروژه پسماند در استان
درخصوص پروژه‌های تعریف شده در طرح جامع مدیریت پسماند استان شرایط به چه صورتی است؟
فخاری: برخی از پروژه‌ها سال‌هاست در انتظار بهرهبرداری است واقعا مشکل کار کجاست؟ در این خصوص لازم است اعلام کنم ما در استان مازندران پنج پروژه مدیریت پسماند داریم که به بهرهبرداری رسیده است، اما ایراداتی دارد که باید برطرف شود؛ یعنی در شرایط فعلی در حال فعالیت است اما با ظرفیت واقعی خود فعالیت نمی‌کند و نیازمند برخورداری از امکانات و شرایطی است تا بتواند با حداکثر ظرفیت فعالیت کند که برخی از امکانات مربوط به بخش زمین اجرای طرح است و برخی نیز مربوط به تجهیزات و سیستم‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بوده که در هر صورت نیازمند اعتبارات تکمیلی برای راه‌اندازی کامل این پروژه‌ها است.
البته به این نکته نیز باید اشاره کرد که در برخی از پروژه‌ها هم لازم است از سیستم مدیریتی مناسب‌تری استفاده شود؛ این پروژه‌ها شامل کارخانه‌های کمپوست ۲۵۰ تنی بهشهر، نور، تنکابن، بابل و زباله‌سوز ۲۰۰ تنی نوشهر می‌شود.
در شرایط فعلی دو پروژه ۵۰۰ تنی کمپوست قائمشهر و ۴۵۰ تنی زباله‌سوز ساری را هم در حال احداث داریم که هنوز به بهرهبرداری نرسیده است و نیازمند توجه ویژه به فراهم کرن شرایطی است که پس از راه‌اندازی به وضعیت پروژه‌های بهرهبرداری رسیده فعلی دچار نشود.
درخصوص شهرستان‌های بابلسر و فریدونکنار و شهرستان‌های آمل و محمودآباد نیز در حال پیگیری برای اتخاذ تصمیمات لازم برای انتخاب روش نهایی برای مدیریت پسماند شهرستان‌های مورد اشاره هستیم که این شهرستان‌ها به‌دلیل عدم برخورداری از زمینهای مناسب برای اجرای طرح نوین با مشکلات خاصی مواجه هستند که برای تصمیم‌گیری نهایی موضوع در سطح ملی به‌ویژه در کارگروه ملی مدیریت پسماند در حال پیگیری است.
ضرورت آموزش به مردم
*فارس: آیا به نقش مردم در موضوع مدیریت پسماند اعتقاد دارید؟ واقعا مردم چگونه می‌توانند در این موضوع مهم مشارکت موثر داشته باشند؟
فخاری: کاملا به این مهم اعتقاد دارم که مردم به‌عنوان تولیدکنندگان اصلی پسماند عادی و خانگی، باوجود اینکه براساس ماده هفت و قانون مدیریت پسماندها، مدیریت اجرایی پسماندهای عادی و خانگی براساس محل تولید پسماند صرفا برعهده شهرداری‌ها،دهیاری‌ها و بخشداری‌ها است و مردم وظیفه قانونی ندارند، اما نباید نقش و تاثیرات مهم مشارکت مردم را در این خصوص نادیده گرفت.
در واقع مردم قبل از شروع چرخه مدیریت اجرایی پسماند با کاهش تولید در مرحله اول و با تفکیک زباله از مبدا در مرحله دوم می‌توانند عملا در مدیریت اجرایی بهتر پسماند شریک باشند.
توصیه ما به مردم مازندران و مسافرانی که وارد استان می‌شوند این است که در مرحله اول سعی کنند زباله کمتری تولید شود، مطمئنا این مهم با صرفه‌جویی و استفاده از الگوی مناسب مصرف و در واقع خرید اقلام براساس برنامه‌ریزی در میزان خرید بر اساس نیاز و شیوه مصرف، استفاده از مواد و محصولات با کیفیت، استفاده صحیح و توجه به تاریخ انقضا محصولات خریداری شده، تلاش در جهت استفاده مجدد از برخی محصولاتی که قابلیت تعمیر و بازسازی دارند و در مجموع کاهش تولید پسماند و اجرای کامل تفکیک پسماند قبل از تحویل آن به کارگرانی که در جمع آوری و انتقال زباله به مراکز دفع فعلی فعالیت می‌کنند موجب خواهد شد، علاوه بر آنکه مدیریت اجرایی پسماند با مشکلات کمتری مواجه شود، هزینه‌های بالای مربوط به جمع‌آوری، انتقال و مدیریت نهایی پسماند نیز به شدت کاهش یابد.
در آن سو میزان زباله‌های قابل انتقال به مراکز دفن و دپو نیز کاهش چشمگیری داشته و میزان الودگی و آسیب‌های زیستی هم طبعا کاهش می‌یابد.
البته پیشنهادم این است چنانچه ارائه آموزش‌های فرهنگی در خصوص تفکیک و کاهش زباله در مبدا موثر واقع نشود، به ناچار باید، با تعیین سرانه تولید زباله (به‌صورت تفکیک شده ) برای هر فرد یا خانوار در استان( البته پس از بررسی‌های کارشناسی و سیر مراحل قانونی و نیز فراهم کردن امکانات مورد نیاز برای شهروندان ) با اخذ جریمه از افرادی که با توجه به شرایط ویژه استان، نه در تفکیک مشارکت می‌کنند و نه در میزان تولید آن محدودیتی برای خود قائل هستند، برخورد قانونی شود؛ چرا که در شرایط فعلی هیچ محدودیتی برای میزان تولید پسماند در کشور وجود ندارد، در صورتی‌که این موضوع در کشورهای پیشرفته هم اجرایی شده و در صورت تولید زباله بیش از میزان اعلام شده، جرایم ویژه‌ای در نظر گرفته می‌شود.
تشکیل سازمان مدیریت پسماند
اقدامات مسوولان استانی درباره مدیریت پسماند چگونه است ؟ ایا از طرف مسوولان ارشد استان و کشور حمایت می‌شوید؟
فخاری: حل معضل کنونی پسماند به‌ویژه در استان‌های شمالی در اولویت اصلی برنامه‌های دولت سیزدهم، به‌ویژه رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت کشور قرار دارد.
در چند جلسه اخیر کارگروه ملی مدیریت پسماند کشور، موضوع مدیریت پسماند استان‌های شمالی با محوریت مازندران به‌صورت ویژه مطرح و پیگیری شد و درخصوص شهرستان‌هایی مانند آمل مصوبات خوبی داشتیم.
در سطح استان، مدیریت پسماند از مهم‌ترین اولویت‌های استاندار و معاون هماهنگی امور استاندار مازندران بوده و در دو سال اخیر حمایت‌های لازم را نیز از پیگیری‌های محیط زیست داشته‌اند.
جذب اعتبارات نیز در دو سال اخیر نشان از این پیگیری‌های استانی و حمایت‌های ملی دارد که امیدوارم این روند ادامه یابد و ما بتوانیم با بهرهبرداری کامل پروژه‌های مدیریت پسماند استان، فشار وارده به مراکز دفن و دپوی فعلی را به شدت کاهش دهیم.
تشکیل سازمان مدیریت پسماند استان نیز که از سوی استاندار در حال پیگیری است می‌تواند بخش قابل توجهی از مشکلات مدیریت پسماند استان را کاهش دهد.
نظارت بر عملکرد مدیران اجرایی پسماند
صحبت پایانی سایر اقدامات اداره کل حفاظت محیط زیست استان در حوزه مدیریت پسماند است؟
فخاری: اداره کل حفاظت محیط زیست استان نیز براساس شرح وظایف سازمانی به‌ویژه ماده ۲۳ قانون مدیریت پسماندها در این حوزه که به‌صورت مستقیم، ناظر و مسؤول حسن اجرای قوانین موجود در این خصوص است.
با توجه به برنامه‌ها و اولویت‌های اعلام شده از سوی مدیرکل حفاظت زیست استان که موضوع پسماند در اولویت اصلی برنامه‌های وی تعریف شده است علاوه بر اقداماتی که در بالا به آن اشاره کردیم، در حوزه آموزشی نیز با تهیه برنامه‌های آموزشی و تبلیغاتی با موضوع پسماند ازجمله برگزاری کارگاه‌های آموزشی و اجرای طرح یک‌ساعت با محیط‌بان در سطح مدارس و اجرای طرح ماپ (مدیریت پسماند اجتماعی ) با محوریت مدیریت پسماند برای دانش‌آموزان، زنان شهری و روستایی، دهیاری‌ها و شوراها، کارکنان سایر ادارات و آموزش چهره به چهره برای روستائیان در سطح روستاها و اجرای برنامه‌های پاک‌سازی و جمع‌آوری زباله در مسیرهای مواصلاتی شهرها و جنگل‌ها و سواحل و همچنین تشکیل خانه‌های محیط زیست در برخی از شهرهای استان که در واقع یکی از اهداف آن کمک به بهبود وضعیت مدیریت پسماند شهروندان از جمله کاهش تولید و تفکیک زباله در مبدا با ارائه آموزش‌های فرهنگی است و در حال پیگیری برای افزایش این خانه‌ها هستیم، اقدام کرده است.
در بخش نظارت بر عملکرد مدیران اجرایی پسماند نیز در صورت مشاهده تخلف و سهل‌انگاری در رعایت الزامات زیست‌محیطی، با عوامل مربوطه برخورد لازم قانونی صورت می‌گیرد.
لازم به ذکر است در همین خصوص نیز، به‌دلیل عدم رعایت ملاحظات زیست‌محیطی در برخی از مراکز دفن و دپوی زباله و همچنین عدم مدیریت پسماند در برخی از واحدهای صنعتی، تولیدی معدنی، خدماتی و سایر، اقدامات و پیگیری‌های قضایی و حقوقی را در مقاطع مختلف انجام داده که در برخی موارد منجر به صدور آرا کیفری برای مسولان مربوطه شده است؛ قطعا این پیگیری‌ها و نظارت‌ها که از وظایف ذاتی سازمان حفاظت محیط زیست است، همواره ادامه خواهد داشت.
