به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری سکان نیوز، ایران به عنوان دومین دارنده منابع گازی دنیا ظرفیت بالایی برای تولید گاز و حتی نقش‌آفرینی در بازار گازی منطقه را داراست، اما در سال‌های گذشته با توجه به روند افسارگسیخته مصرف در داخل کشور، حتی تکمیل تمامی فازهای پارس جنوبی نیز نتوانسته است پاسخگوی تقاضا باشد، به‌طوری که هم‌اکنون تراز گازی کشور منفی شده و مجموع تقاضا از عرضه گاز پیشی‌گرفته است.

با توجه به متوقف شدن اجرای طرح‌های توسعه‌ میادین گازی در دولت قبل، هر چند دولت سیزدهم طرح‌های توسعه میادین گازی جدید را کلید زده است اما فعلا تا 4 سال آینده امکان بهره‌برداری از این میادین گازی و افزایش تولید گاز در کشور وجود نخواهد داشت. بدین ترتیب تنها راهکار پیش‌روی حل بحران گاز، اجرای سیاست‌های بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف در کشور است.

*4 راهکار کلان برای حل بحران گاز در بخش خانگی/تجاری

طبق برآوردها از مجموع 830 میلیون متر مکعب تولید روزانه گاز در کشور، 600 میلیون متر مکعب در بخش خانگی/تجاری/صنایع غیرعمده به مصرف می‌رسد. به بیان دیگر در روز‌های سرد سال بیش از 70 درصد از مصرف گاز به این بخش اختصاص می‌یابد. در نتیجه طبیعی است که سیاست‌های کنترل مصرف گاز نیز به بخش خانگی/تجاری/صنایع غیرعمده متمرکز شود. البته این موضوع بدین معنا نیست که دولت سیزدهم از بهینه‌سازی مصرف از نیروگاه‌ها و صنایع عمده غفلت کند.

راهکارهای کنترل مصرف به چند بخش تقسیم می‌شوند که عبارت است از:

اصلاح تعرفه گاز: در اجرای این راهکار ضروری است تمرکز دولت بر مشترکان پرمصرف گاز خانگی قرار گیرد که به دلیل امکانات رفاهی و لوکس مصرف گاز بالایی دارند. به طور کلی پیگیری و اجرای صحیح دو سیاست قطعی گاز و قطعی یارانه پنهان گاز برای این دسته از مشترکان با چالش‌هایی جدی مواجه است که در پرونده «بحران گاز» به آنها پرداخته خواهد شد. همچنین اجرای سیاست‌های تشویقی برای مشترکان کم‌مصرف نیز می‌تواند در کنار تنبیه بدمصرف‌ها و پرمصرف‌ها در دستور کار قرار بگیرد.
اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف: در کنار افزایش قیمت تعرفه‌ها، دولت باید سیاست‌هایی را برای بهبود عملکرد موتورخانه‌ها، بخاری‌ها و سیستم گرمایش ساختمان‌ها اجرایی کند به‌گونه‌ای که اگر تعرفه گاز پلکان‌های مصرفی دو برابر شد، امکان حفظ رفاه مردم با مصرف نصف گاز در تجهیزات بهینه فراهم شود.
کنترل مصرف در ادارات دولتی: طبیعی است تا زمانی که دولت کنترل مصرف گاز را از خود شروع نکند، مردم نیز در اجرای سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف با دولت همراهی نخواهند کرد. در بسیاری از ادارات دولتی مصرف گاز بی‌رویه باعث هدررفت این منابع خدادادی می‌شود. در پرونده «بحران گاز» به بررسی وظایف و عملکرد شرکت ملی گاز در این حوزه پرداخته خواهد شد.
همراهی مردم برای مصرف بهینه گاز: مباحثی مانند فرهنگ‌سازی مصرف به این دسته از راهکارها مربوط می‌شود. به طور کلی راهکارهایی وجود دارد که با رعایت آنها مردم می‌توانند با کمترین هزینه، بیشترین عایدی را برای خود و دولت و صنایع کشور ایجاد کنند. یکی از این راهکارها تنظیم دمای خانه بین 18-21 درجه سانتی‌گراد است.
در این گزارش به بررسی برخی از چالش‌ها و ملاحظات راهکار «اصلاح تعرفه گاز» پرداخته می‌شود.

*گام رو به جلوی دولت در اصلاح تعرفه گاز بعد از 6 سال

برای اصلاح تعرفه‌های گاز خانگی، دولت باید شناسایی دقیقی از مشترکان هر پله، وضعیت مالی آنها از نظر دهک‌های درآمدی و پوشش شهری یا روستایی آنها داشته باشد.

در گام اول اصلاح تعرفه‌های گاز که در آبان‌ماه سال جاری و بعد از 6 سال اجرایی شد، دولت 3 پله اول مصرف (کم‌مصرف‌ها) را از هرگونه افزایش تعرفه معاف کرد. سپس از پله چهارم به بعد، تعرفه هر پله نسبت به پله قبلی 40 درصد افزایش یافت تا در پله 12 به حدود 2000 تومان به ازای مصرف هر متر مکعب گاز برسد.

جدول 1- تعرفه‌های جدید گاز در بخش خانگی

.
این اصلاح قیمت‌ها باعث شد که بیش از 50 درصد مشترکان (سبزرنگ) هیچ افزایش قیمتی در قبوض گاز خود نداشته باشند. در پلکان‌های میانی (زردرنگ) قبض گاز مشترکان خانگی بین 5 تا 30 هزار تومان افزایش یابد و در 4 پله پایانی قبض گاز جهش قابل ملاحظه‌ای کرده و بین 100 تا 300 هزار تومان اضافه شود. به بیان دیگر در پله پایانی قبض گاز مشترکان 3 برابر شده و میزان یارانه پنهان دریافتی آنها از دولت 10 درصد کاهش پیدا خواهد کرد.

*بیش از 75 درصد از مشترکان خانگی شامل افزایش قیمت نخواهند شد

همانطور که اشاره شد اصلاح تدریجی تعرفه‌های گاز توسط دولت سیزدهم هر چند اقدام رو به جلویی بود اما قطعا تاثیر قابل ملاحظه‌ای در کنترل مصرف گاز در بخش خانگی نخواهد داشت، زیرا افزایش 100 تا 300 هزار تومانی قبض گاز برای مشترکان پرمصرف مرفه، بازدارندگی خاصی در کنترل مصرف ماهانه آنها نخواهد داشت.

برای اصلاح دوم تعرفه گاز بخش خانگی، نیاز است که اطلاعات جامعی از درصد مشترکان و درصد مصرف در هر پله را داشته باشیم که این اطلاعات در جدول 2 آورده شده است.

طبق جدول زیر بیش از 75 درصد مشترکان در 3 پله اول قرار دارند و مجموعا 50 درصد از کل مصرف خانگی را به خود اختصاص داده‌اند. در نتیجه می‌توان در پلکان‌های 4 به بعد سیاست‌های افزایش جهشی قیمت گاز را در دستور کار قرار داد.

جدول 2- درصد مشترکان و مصرف هر پله مصرفی

.

در این بین اما چالش‌هایی جدی وجود دارد زیرا به دلایل مختلف از جمله استفاده از کنتور مشترک در برخی ساختمان‌های مسکونی شهری و همچنین عدم رعایت استانداردهای مبحث 19 در منازل روستایی، قرار گرفتن در پلکان‌های زرد و قرمز رنگ صرفا به معنای مصرف بی‌رویه گاز برای امکانات رفاهی نیست. بدین ترتیب ضروری است وزارت نفت در اصلاح تعرفه‌های گاز خانگی احتیاط بیشتری به خرج دهد.

* پیشنهاد افزایش جهشی قیمت گاز برای 2 درصد از مشترکان پرمصرف

طبق آمار شرکت ملی گاز درصد مشترکان هر پله مصرفی به تفکیک شهری و روستایی در جدول 3 آورده شده است. طبق این جدول درصد مشترکان روستایی تا پله هفتم رقم قابل ملاحظه‌ای است اما از پله 8، تمامی مشترکان مربوط به بخش شهری هستند.

طبق جدول 2، پله 8 تا 12 شامل 2 درصد از کل مشترکان بخش خانگی هستند که بیش از 7 درصد از گاز مصرفی را به خود اختصاص داده‌اند. بعید به نظر می‌رسد که این 2 درصد از جامعه خانگی شمولیتی از واحدهای مسکونی داشته باشد که کنتور گاز مشترک دارند.

در نتیجه جهش قیمت در تعرفه‌های گاز تا قبل از پله هشتم نیازمند احتیاط جدی و مطالعات دقیق‌تر است اما از پله 8 به بعد دولت سیزدهم ملاحظه‌ای در جهش قیمت گاز خانگی ندارد.

جدول 3- درصد مشترکان شهری و روستایی در هر پله

در سال‌های گذشته در بند (ی) تبصره 8 لایحه بودجه، امکان اصلاح قیمت گاز خانگی وجود داشت ولی در لایحه بودجه 1401 این بند حذف شده است. بی‌توجهی مجلس و دولت به اصلاح مجدد تعرفه‌های گاز خانگی باعث تداوم دریافت یارانه پنهان گاز توسط مشترکان پرمصرف خواهد شد زیرا تعرفه‌های فعلی بازدارندگی قابل توجهی برای جلوگیری از رشد مصرف خانگی توسط پرمصرف‌ها (پلکان 8 الی 12) ندارد.

در گزارش‎های بعدی به مدل مطلوب اصلاح تعرفه‌ها پرداخته خواهد شد. همچنین بحث کنتور مشترک واحدهای مسکونی نیز از جمله مسائلی است که چالش‌ها و راهکارهای آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت.