با پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات چهاردهمین دوره‌ ریاست جمهوری و انتخاب وی به عنوان نهمین رئیس جمهور کشور در نظر داریم که حوزه های مختلف اقتصادی را مورد بررسی قرار داده و ببینیم که دولت سیزدهم با چه شرایطی آن را تحویل دولت بعدی خواهد داد.

در دنیای امروز بزرگ‌ترین عامل ایجادکننده فقر نه کمبود درآمد، بلکه توزیع ناعادلانه آن است. در تعریف عامیانه توزیع عادلانه و ناعادلانه درآمد می‌توان گفت «در صورتی که یک فرد در جامعه تمامی درآمد را در اختیار داشته باشد توزیع درآمد ناعادلانه‌ترین وضع ممکن است و زمانی که تمامی افراد به یک نسبت از کل درآمد جامعه بهره مند شوند عادلانه‌ترین حالت وجود دارد.»

امروز، مساله مهم توزیع عادلانه درآمد بر مبنای توانایی‌های افراد مختلف است که می‌تواند به ایجاد توازن و تعادل بیشتر در جامعه منجر شود. در یک جامعه متعادل شمار ثروتمندان و فقیران باید بسیار کم باشد و طبق موازین علمی تقسیم درآمد در یک کشور باید به نحوی باشد که طبقه متوسط، سهم بیشتری داشته باشد و وجود گروه‌های بسیار پردرآمد یا بسیار کم درآمد نشان دهنده توزیع نامتناسب درآمد است.

برای محاسبه میزان عدالت در توزیع درآمد، از سهم درآمدی که هر یک از گروه‌های جامعه بدست می‌آورند استفاده می‌شود اگر فاصله بین درآمدی که ۱۰ درصد پایین‌ترین گروه جامعه بدست می‌آورند با درآمد ۱۰ درصد از بالاترین افراد تفاوت زیادی داشته باشد نشان دهنده توزیع ناعادلانه درآمد در یک سرزمین است.

برای محاسبه ضریب جینی یا شاخص اقتصادی توزیع ثروت در میان اقشار مختلف، به تنهایی نمی‌توان وضعیت توزیع درآمد را در جامعه نشان داد؛ بنابراین برای محاسبه میزان عدالت در توزیع درآمد سهم درآمدی که هر یک از گروه‌های جامعه بدست می‌آورند نیز محاسبه می شود. اگر فاصله بین درآمدی که ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد پایین‌ترین گروه جامعه بدست می‌آورند با درآمد ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد از پردرآمدترین افراد تفاوت زیادی داشته باشد نشان دهنده توزیع ناعادلانه درآمد در یک سرزمین است.

ضریب جینی یک (یا ۱ درصد) بیانگر حداکثر نابرابری در بین مقادیر است و هرچه ضریب جینی به عدد یک (۱) نزدیک‌تر باشد، بیانگر نابرابری بیشتر در توضیه درآمد و ثروت در جامعه است.

ضریب جینی و توزیع درآمد در ایران

سال ۱۴۰۰

براساس داده های مرکز آمار ایران، در سال ۱۴۰۰ ضریب جینی کل خانوار کشور ۰.۳۹۳۸ است که در مقایسه با سال قبل ۰.۰۰۶۸ کاهش یافته است. همچنین ضریب جینی خانوارهای شهری و روستایی به ترتیب ۰.۳۷۵۷ و ۰.۳۵۹۴ است که نسبت به سال قبل به ترتیب ۰.۰۰۷۸ و ۰.۰۰۰۴ افزایش نشان می‌دهد.

ضریب جینی در مناطق شهری ۳۱ استان کشور در سال ۱۴۰۰

در سال ۱۴۰۰ در مناطق شهری، بالاترین ضریب جینی برای استان سیستان و بلوچستان (۰,۴۹۲۹) مشاهده می‌شود که نسبت به سال قبل ۰,۰۳۵۹ واحد افزایش یافته است. این استان در تمامی سال‌های مورد بررسی بالاترین نابرابری را در بین مناطق شهری ۳۱ استان داشته است. پس از سیستان و بلوچستان استان گلستان با ضریب (۰,۴۰۱۸) بیش‌ترین ضریب جینی را داشته که نسبت به سال قبل خود ۰.۰۳۲۳ واحد افزایش یافته است.

با این حال، کمترین ضریب جینی مربوط به استان‌های کرمان (۰.۲۷۲۹) و یزد (۰,۲۷۶۹) است که نسبت به سال قبل به ترتیب ۰,۰۳۲۱ و ۰,۰۵۳۱ واحد کاهش داشته است.

ضریب جینی در مناطق روستایی ۳۱ استان کشور در سال ۱۴۰۰

در سال ۱۴۰۰ در مناطق روستایی؛ بالاترین ضریب جینی در استان‌های خراسان جنوبی (۰,۳۶۳۳) و گلستان (۰,۳۵۸۸) مشاهده می‌شود که نسبت به سال قبل به ترتیب ۰,۰۶۷۰ و ۰,۰۰۶۴ واحد افزایش یافته است.

در طرف دیگر، کم‌ترین ضریب جینی مربوط به استان‌های بوشهر (۰.۲۵۹۳) و کرمان (۰.۲۶۲۶) است که نسبت به سال قبل به ترتیب۰.۰۳۸۰ و ۰,۰۲۵۳ واحد کاهش را تجربه کرده است.

سال ۱۴۰۱

بر اساس داده های مرکز آمار ایران، در ۱۴۰۱ ضریب جینی خانوارهای کل کشور ۰.۳۸۷۷ است که در مقایسه با سال قبل ۰.۰۰۶۱ کاهش یافته است. همچنین ضریب جینی خانوارهای شهری و روستایی به ترتیب ۰.۳۶۹۶ و ۰.۳۶۴۳ است که نسبت به سال قبل به ترتیب ۰.۰۰۶۱ کاهش و ۰.۰۰۴۹ افزایش نشان می‌دهد.

ضریب جینی مناطق شهری ۳۱ استان در سال ۱۴۰۱

در سال ۱۴۰۱ در مناطق شهری؛ بالاترین ضریب جینی برای استان سیستان و بلوچستان (۰,۴۶۴۷) مشاهده می‌شود که نسبت به سال قبل ۰.۰۲۸۲ واحد کاهش یافته است این استان در تمامی سال‌های مورد بررسی بالاترین نابرابری را در بین مناطق شهری ۳۱ استان داشته است. پس از سیستان و بلوچستان استان گلستان (۰,۴۲۰۶) بیش‌ترین ضریب جینی را داشته که نسبت به سال قبل خود ۰.۰۱۸۸ واحد افزایش یافته است.

از سوی دیگر، کم‌ترین ضریب جینی مربوط به استان‌های کرمان (۰.۲۷۰۰) و ایلام (۰.۲۷۱۷) است که نسبت به سال قبل به ترتیب ۰.۰۰۲۹ و ۰.۰۲۷۳ واحد کاهش داشته است.

ضریب جینی مناطق روستایی ۳۱ استان در سال ۱۴۰۱

در سال ۱۴۰۱ در مناطق روستایی؛ بالاترین ضریب جینی در استان‌های همدان (۰,۳۹۱۳ ) و فارس (۰.۳۶۲۴) مشاهده می‌شود که نسبت به سال قبل به آن ترتیب ۰,۰۴۲۶ و ۰,۰۵۸۰ واحد افزایش یافته است.

همچنین، کمترین ضریب جینی مربوط به استانهای ایلام (۰.۲۳۵۴) و کرمان (۰,۲۴۴۸) است که نسبت به سال قبل به ترتیب ۰.۰۴۹۷ و ۰.۰۱۷۹ واحد کاهش داشته است.

کاهش ضریب جینی در دولت سیزدهم

گزارش بانک مرکزی بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که ضریب جینی در کشور از سال ۱۳۹۷ تا سال ۱۴۰۱ شروع به حرکت به سمت یک روند نزولی و کاهشی داشته است. به نحوی که ضریب جینی از محدوده ۰.۴۰۹۳ در سال ۱۳۹۷ به ۰.۳۸۷۷ در سال ۱۴۰۱ رسیده است که نشان از حرکت به سمت توزیع عادلانه‌تر درآمدها در کشور طی این سال‌ها دارد.

گفتنی است؛ آخرین آمار منتشر شده از ضریب جینی کشور و توزیع درآمدها مربوط به پایان سال ۱۴۰۱ است و هنوز گزارش مربوط به پایان سال ۱۴۰۲ منتشر نشده است.