«تحریم» مهمترین چالش اقتصاد کشور در یک دهه گذشته بوده که با هدف‌گیری دقیق آمریکا بر صنعت نفت ایران به عنوان یک کشور نفتی وارد شده و بر جریان صادرات نفت ایران محدودیت‌هایی جدی ایجاد کرده است.
یکی از راهکارهای «بی‌اثر کردن تحریم‌های نفتی»، رهایی از خام‌فروشی نفت و حرکت به سمت احداث پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها و صادرات محصولات با ارزش افزوده پایین‌دستی نفت است، موضوعی که در سال‌های گذشته بارها توسط مقام معظم رهبری به عنوان سیاست کلان اقتصادی کشور به دولتمردان گوشزد شده است.
* هر چه از خام‌فروشی نفت فاصله بگیریم‌تحریم ایران سخت‌تر می‌شود
به طور کلی هر چه از خام‌فروشی منابع هیدروکربوری به سمت احداث پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها و سپس توسعه صنایع تکمیلی حرکت کنیم، میزان ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی و «تحریم‌گریزی» به ازای هر گامی که برداشته می‌شود به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد. (تصویر 1).
تصویر 1
تعدد بازیگران، تنوع روش‌های صادرات، فاصله کم از مقاصد صادراتی و کوچک بودن حجم محموله‌ها و تراکنش‌های بانکی موجب شده است که ایران بتواند بر خلاف نفت خام، صادرات محصولاتی پایین‌دستی نفت را خارج از تیررس تحریم‌های آمریکا در یک شبکه مویرگی صادر کند.
* تاکید رهبر معظم انقلاب بر احداث پتروپالایشگاه‌ها به عنوان سیاست راهبردی نظام
رهبر معظم انقلاب در دیدار با هیئت دولت در 8 شهریور سال جاری به مناسبت هفته دولت برای سومین بار بر توسعه زنجیره ارزش در صنعت نفت تاکید کردند و فرمودند: در بخش انرژی، این پتروپالایشگاه‌ها که از زمان دولت قبل هم بنده مکرّر تأکید می‌کردم؛ یکی از این کارهای مهم است که حالا البتّه اطّلاع دارم شما مشغول شده‌اید، لکن دنبال کنید مسئله‌ی اینها را؛ مهم است.
پیش از این نیز رهبر انقلاب دو بار بر موضوع احداث پتروپالایشگاه‌ها برای رهایی از خام‌فروشی و بی‌اثرسازی تحریم‌ها تاکید کرده بودند.
بار اول مقام معظم رهبری در آبان ماه 98 در سخنرانی خود در دیدار با تولیدکنندگان فرمودند: یک قانونی (قانون پتروپالایشگاه‌ها) اخیراً در زمینه‌ی صنایعِ پایین‌دستیِ نفت و گاز تصویب شده است. این قانون باید اجرایی بشود. بعضی از قوانین در مجلس تصویب می‌شود ولی اجرایی نمی‌شود؛ یعنی آیین‌نامه‌های لازم تهیه نمی‌شود، همین طور می‌ماند. باید سریعاً این کار انجام بگیرد؛ باید دنبال بکنند که این کار انجام بگیرد.
رهبر معظم انقلاب همچنین در بیانات خود در دیدار تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی در 10 بهمن ماه سال 1400 نیز مجددا بر اجرای قانون پتروپالایشگاه‌ها تاکید کردند و فرمودند: در ذیل صنعت نفت، این صنایع پایین‌دستی انبوهی که وجود دارد که یک نمونه‌اش همین پتروپالایشگاه‌ها است که قانونش هم در مجلس در سال ۹۸ تصویب شد و به دولت وقت هم ابلاغ شد؛ منتها متأسّفانه دنبال‌گیری نشده، باید دنبال‌گیری بشود. اینها، هم سرمایه‌های متوسط مردم را وارد میدان اشتغال می‌کند، هم اشتغال‌آفرین است.
*11 طرح پتروپالایشگاهی روی میز وزارت نفت دولت سیزدهم
طبق بررسی‌ها، با روی کارآمدن دولت سیزدهم احداث 11 طرح پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی با خوراک نفت و میعانات گازی در دستور کار قرار گرفته است. جدول 1، جزئیات کاملی از این 11 طرح را نشان می‌دهد.
جدول 1
8 طرح از 11 طرح جدول 1، ذیل قانون «حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» تعریف شده‌اند و مجوز تنفس خوراک دارند. اخیرا نیز تفاهم‌نامه احداث دو پتروپالایشگاه شهید سلیمانی و مروارید مکران در 10 مرداد سال جاری نهایی و امضا شده است (تصویر 2)؛ در این‌باره، سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان، با بیان اینکه امضای این تفاهم‌نامه گامی در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی است، می‌گوید: این تفاهم‌نامه همچنین گامی مؤثر برای خنثی‌سازی تحریم‌ها، جلوگیری از خام‌فروشی و تبدیل نفت خام به فرآورده‌های با ارزش افزوده بالاتر، تأمین نیازهای کشور به فرآورده‌های نفتی و ایجاد ظرفیت‌های صادراتی جدید است.
رئیسی همچنین با اشاره به اتفاق‌نظر کارشناسان اقتصادی بر این نکته که هدایت نقدینگی به سمت تولید، نگرانی‌ها را از رشد نقدینگی برطرف می‌کند، تصریح کرد: تفاهم‌نامه‌ای که امضا شد، همچنین یکی از مصادیق موفق هدایت نقدینگی به سوی تولید است.
تصویر 2
* 420 هزار بشکه به ظرفیت پالایشی کشور اضافه می‌شود
جواد اوجی وزیر نفت نیز با اشاره به نقش توسعه زنجیره ارزش در بی‌اثر کردن تحریم‌ها عنوان کرد: فروش نفت و میعانات هم خام‌فروشی است و هم چالش‌های بسیاری با توجه به تحریم‌ها برای فروش آن وجود دارد. این پروژه‌های پتروپالایشی که به تولید برسند، هیچ مشکلی در فروش محصولات و فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی نخواهیم داشت و این اقدام تحریم‌ها را بی‌اثر می‌کند.
به گفته معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت پیش‌بینی می‌شود تا پایان دولت سیزدهم مجموعاً 420 هزار بشکه در روز به ظرفیت پالایشگاهی کشور افزوده شود.
در مجموع به نظر می‌رسد که در دولت سیزدهم برخلاف دولت قبل، راهبرد بی‌اثر کردن تحریم با توسعه پتروپالایشگاه‌ها در دستور کار قرار گرفته است، راهبردی که با حرکت از صادرات نفت خام به صادرات فرآورده نفتی، یک بازمعماری جدی در تجارت انرژی ایران برای مقاوم شدن در برابر تحریم ایجاد می‌کند
