شیوه عجیب تنظیم لایحه بودجه 1400 در سازمان برنامه و بودجه و اطلاع رسانی قطره چکانی مدیران ارشد این سازمان درباره برخی از ارقام کلیدی این لایحه، لایحه بودجه سال آینده را به یکی از غیرشفاف ترین لوایح بودجه یک دهه اخیر تبدیل کرده است.

یکی از مهمترین ابهامات مذکور، نرخ تسعیر ارز مبنای محاسبه منابع نفتی در لایحه بودجه 1400 است.

اظهارات اخیر حسن روحانی رئیس جمهور درباره کاهش شدید نرخ ارز در سال آینده، این ابهامات را تشدید کرد. روحانی در جلسه هیئت دولت در تاریخ 19 آذرماه با تاکید بر اینکه در سال آینده 2 میلیون و 300 هزار بشکه نفت خواهیم فروخت، گفت: «در این بودجه اعلام کردیم قیمت امروز ارز کاهش خواهد یافت. این یکی از پیام‌های مهم بودجه است. یعنی ارزش پول ملی، یکی از اهداف ارزش پول ملی بود و لذا ارز را بر مبنای 11 هزار، 11 هزار و 500 تومان مدنظر قرار دادیم که ارزش پول ملی بالا برود. در یک شرایطی در سال آینده این کار شدنی و امکان‌پذیر است. هیچ‌کدام اینها آرزو نیست. دولت کاملا محاسبه کرده با محاسبه دقیق این کار را کرده است و حاضر است برای مردم توضیح دهد و روشن کند که همه اینها بر مبنای محاسبات دقیق انجام گرفته است».

هرچند این اظهارات رئیس‌جمهور کمی مبهم بود ولی اکثر کارشناسان و رسانه ها اینگونه برداشت کردند که روحانی اعتقاد دارد نرخ ارز بازار در سال آینده به سطح ۱۱ هزار تومان کاهش پیدا خواهد کرد و در واقع، دولت تلاش خواهد کرد که با لغو تحریم‌ها قیمت دلار را به سطح ۱۱ هزار تومان کاهش دهد.

بهترین ابزار برای بررسی صحت و سقم این ادعای عجیب رئیس جمهور، بررسی نرخ تسعیر ارز مبنای محاسبه درآمدهای نفتی در لایحه بودجه 1400 است، یعنی دقیقا همان موضوعی که در لایحه بودجه سال آینده کاملا مبهم بوده و مدیران ارشد سازمان برنامه و بودجه هم برخلاف روال سال های اخیر، تلاش می کنند همچنان مبهم بماند.

* مفروضات محاسبه درآمدهای نفتی در لایحه بودجه 1400 چیست؟

با این وجود، با بررسی گزارش های سازمان برنامه و بودجه و دیوان محاسبات کل کشور درباره لایحه بودجه 1400 و مبانی تنظیم آن و همچنین اظهارات مدیران ارشد سازمان برنامه و بودجه بعد از تقدیم لایحه بودجه به مجلس، می توانیم به اطلاعات مهمی درباره این موضوع برسیم.

الف- در گزارش دیوان محاسبات درباره لایحه بودجه 1400، صراحتا درباره مفروضات این لایحه بیان شده است که منابع نفتی در این لایحه بر مبنای صادرات 2.3 میلیون بشکه ای نفت (نفت خام و میعانات گازی) با نرخ هر بشکه 40 دلار و همچنین صادرات 2.9 میلیارد دلاری خالص گاز تنظیم شده و این درآمدهای ارزی با استفاده از نرخ تسعیر 11 هزار و 500 تومان بابت واردات کالاهای اساسی و نرخ تسعیر 25 هزار تومان بابت سایر، به ریال تبدیل شده است.

ب- در صفحه 133 یکی از پیوست های لایحه بودجه 1400 که توسط سازمان برنامه و بودجه تهیه شده و توضیحاتی درباره مبانی این لایحه ارائه داده، آمده است: «منابع حاصل از صادرات نفت و میعانات گازی و خالص صادرات گاز در سال 1400 معادل 1992.7 هزار میلیارد ریال برآورد شده است. جمع درآمدهای ارزی صادرات نفت و خالص صادرات گاز نیز معادل 36.5 میلیارد دلار است که از این مبلغ 2.9 میلیارد دلار مربوط به خالص صادرات گاز می‌شود. همچنین از کل صادرات نفت، میعانات و خالص صادرات گاز، 13.9 میلیارد دلار سهم صندوق توسعه ملی و 4.9 میلیارد دلار سهم شرکت ملی نفت ایران است».

در این گزارش سازمان برنامه و بودجه، هیچ اشاره ای به نرخ تسعیر ارز درآمدهای نفتی نشده است.

ج- حسن روحانی رئیس جمهور در جلسات هیئت دولت در تاریخ 12 آذرماه و 19 آذرماه تاکید کرد، منابع نفتی لایحه بودجه 1400 بر مبنای صادرات روزانه 2.3 میلیون بشکه ای نفت (نفت خام و میعانات گازی) در سال آینده تنظیم شده است. مژگان خانلو سخنگوی ستاد بودجه سازمان برنامه و بودجه هم در مصاحبه با رسانه های مختلف از جمله خبرگزاری فارس در تاریخ 12 آذرماه تاکید کرد منابع نفتی پیش بینی شده در لایحه بودجه 1400 بر مبنای صادرات 2.3 میلیون بشکه ای نفت و قیمت 40 دلاری هر بشکه نفت بوده است. همچنین این منابع با نرخ ارز محاسباتی 11500 تومان در لایحه بودجه سال آینده به ریال تبدیل شده و این نرخ ارز در بودجه یکسان است. محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه هم در حاشیه هیئت دولت در تاریخ 28 آبان ماه اعلام کرده بود که نرخ ارز در لایحه بودجه 1400، 11500 تومان خواهد بود.

به علاوه، حمید پورمحمدی معاون امور اقتصادی سازمان برنامه و بودجه در یک برنامه تلویزیونی در تاریخ 12 آذرماه گفته بود: «در لایحه بودجه سال آینده، ۸ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی شامل ۲ میلیارد دلار برای معیشت و ۶ میلیارد دلار برای نهاده ها و کالاهای اساسی دیده شده است».

با توجه به موارد فوق، مفروضات محاسبه منابع نفتی در بودجه 1400 عبارتند از:

الف- صادرات روزانه 2.3 میلیون بشکه ای نفت (نفت خام و میعانات گازی) با قیمت 40 دلار به ازای هر بشکه

ب- درآمدهای ارزی صادرات نفت و میعانات گازی 33.6 میلیارد دلار و درآمد ارزی خالص صادرات گاز 2.9 میلیارد دلار

ج- نرخ تسعیر ارز محاسباتی 11 هزار و 500 تومان

د- محاسبه 8 میلیارد دلار از درآمدهای ارزی نفتی با نرخ 4200 تومان

*نرخ تسعیر ارز منابع نفتی در لایحه بودجه 1400، 22 هزار و 500 تومان است

براساس جدول شماره 5 لایحه بودجه 1400 (درآمدها، واگذاری دارایی های سرمایه ای و دارایی های مالی بر حسب قسمت، بخش، بند، اجزاء در سال 1400)، مجموع منابع حاصل از صادرات نفت و فرآورده های نفتی در این لایحه، حدود 199 هزار و 272 میلیارد تومان است. براساس این بخش از جدول شماره 5 این لایحه، منابع حاصل از صادرات نفت بالغ بر 153 هزار و 119 میلیارد تومان، منابع حاصل از صادرات میعانات گازی و خالص صادرات گاز (تسعیر به نرخ ارز ETS)، حدود 37 هزار و 992 میلیارد تومان و سه درصد {منابع حاصل از} صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی، 8 هزار و 160 میلیارد تومان است.

با توجه به مفروضات محاسبه منابع نفتی که به آنها اشاره شد و ارقام مندرج در جدول فوق، جزئیات منابع نفتی در لایحه بودجه 1400 به شرح زیر است:

الف- میزان منابع نفتی (حاصل از صادرات نفت خام و میعانات گازی) کشور در سال آینده براساس پیش بینی های دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۰، ۳۳.۵۸ میلیارد دلار است (۲.۳ میلیون بشکه ضربدر ۴۰ دلار ضربدر ۳۶۵ روز) که براساس قانون، صرفا ۴۷.۵ درصد آن سهم دولت بوده و مابقی سهم صندوق توسعه ملی و شرکت ملی نفت ایران است. در نتیجه، میزان منابع نفتی دولت در سال آینده، ۱۵.۹۵ میلیارد دلار است.

ب- همچنین میزان منابع خالص صادرات گاز طبیعی کشور در سال آینده 2.9 میلیارد دلار است که براساس قانون، صرفا ۴۷.۵ درصد آن سهم دولت بوده و مابقی سهم صندوق توسعه ملی و شرکت ملی گاز ایران است. در نتیجه، میزان منابع گازی دولت در سال آینده 1 میلیارد و 377 میلیون دلار است.

ج- با توجه به ارقام فوق، مجموع منابع ارزی دولت از محل صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز در سال آینده، 17 میلیارد و 328 میلیون دلار است که معادل ریالی آن به تفکیک و در سه ردیف درآمدی 21010 و 210102 و 210109 ذکر شده و مجموعا 199 هزار و 272 میلیارد تومان است. با تقسیم رقم ریالی منابع ارزی دولت از محل صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز به رقم ارزی این درآمدها، نرخ متوسط وزنی تسعیر ارز بدست می‌آید که برابرست با 11 هزار و 500 تومان. به عبارت دیگر، همانطور که رئیس سازمان برنامه و بودجه و همچنین سخنگوی ستاد بودجه این سازمان رسما اعلام کرده بودند نرخ تسعیر ارز محاسباتی در بودجه سال آینده، 11 هزار و 500 تومان است.

د- حال به سراغ بررسی جزئیات منابع ارزی دولت از محل صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز می‌رویم. همانطور که براساس جدول شماره 5 لایحه بودجه اشاره کرده بودیم منابع حاصل از صادرات نفت بالغ بر 153 هزار و 119 میلیارد تومان، منابع حاصل از صادرات میعانات گازی و خالص صادرات گاز (تسعیر به نرخ ارز ETS)، حدود 37 هزار و 992 میلیارد تومان و سه درصد منابع حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز، 8 هزار و 160 میلیارد تومان است. اگر این ارقام را به نرخ ارز محاسباتی یعنی همان 11 هزار و 500 تومان تقسیم کنیم، منابع حاصل از صادرات نفت 13.31 میلیارد دلار، منابع حاصل از صادرات میعانات گازی و خالص صادرات گاز 3.3 میلیارد دلار و سه درصد منابع حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز که نصیب مناطق نفت خیز می‌شود، حدود 710 میلیون دلار است.

ه- حالا نوبت پاسخ دادن به سوال اصلی است، اگر دولت همانطوری که معاون اقتصادی سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده است، قصد دارد 8 میلیارد دلار ارز 4200 تومانی اختصاص دهد، مابقی منابع ارزی دولت با چه نرخ تسعیر ارزی محاسبه شده است؟

با توجه به اینکه دولت با استفاده از سهم مناطق نفت خیز جنوب، نمی تواند ارز 4200 تومانی اختصاص داد و همچنین در جدول شماره 5 صراحتا به این موضوع اشاره شده که منابع حاصل از صادرات میعانات گازی و خالص صادرات گاز با نرخ ارز ETS محاسبه شده است (این نرخ 11 هزار و 500 تومان بوده و قطعا با نرخ ارز ترجیحی متفاوت است)، دولت می خواهد با استفاده از بخشی از منابع ارزی نفتی که در سال آینده دارد (ردیف 210101)، ارز 4200 تومانی بدهد.

از آنجایی که کل منابع ارزی نفتی در سال آینده، 13 میلیارد و 314 میلیون دلار است، دولت قصد دارد قصد دارد 5 میلیارد و 314 میلیون دلار منابع ارزی باقی مانده را با نرخی بالاتر از 11 هزار و 500 تومان محاسبه کند تا منابع 153 هزار و 119 میلیارد تومانی پیش بینی شده از این محل در لایحه بودجه 1400 محقق شود.

با توجه به اعداد مذکور، دولت باید 119 هزار و 519 میلیارد تومان از محل تسعیر 5 میلیارد و 314 میلیون دلار منابع ارزی نفتی باقی مانده کسب نماید و در نتیجه، این منابع با نرخ تسعیر ارز 22 هزار و 500 تومان به ریال تبدیل شده اند. رقم مذکور تفاوت نسبتا اندکی با رقم اعلام شده توسط دیوان محاسبات درباره نرخ تسعیر ارز در بودجه سال آینده یعنی 25 هزار تومان دارد.

حال این سوال مطرح می شود که کارشناسان و رسانه ها باید وعده جدید رئیس جمهور مبنی بر کاهش نرخ ارز به 11 هزار تومان در سال آِینده را باور کنند یا محاسبه بخشی از منابع نفتی در لایحه بودجه 1400 بر مبنای ارز حداقل 22 هزار و 500 تومان را؟

قطعا تا زمانی که سازمان برنامه و بودجه حاضر به شفاف سازی نرخ تسعیر ارز مبنای محاسبه منابع نفتی در لایحه بودجه 1400 نشود و به رویه فعلی خود در عدم شفاف سازی این موضوع ادامه دهد، هیچ دلیلی برای پذیرش ادعای عجیب رئیس جمهور درباره نرخ ارز در سال آینده وجود ندارد